TIR Kamyon Tanker Şoförleri Harcırah
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Uygulamada karşılaşılan sorunlardan biri de yurt dışına görev yapan tır/kamyon/tanker şoförlerine yolluk-harcırah adı altında yapılan ödemenin niteliğidir. Bir kaç aydır tarafıma harcırah adı altında yapılan ödemenin kıdem tazminatı hesabına dahil edilip-edilmeyeceği yönünde çok sayıda soru yöneltilmiştir. Yurt dışına görev yapan tır/kamyon/tanker şoförlerine yapılan harcırah ödemesini Mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükte olan 14 maddesine göre “…ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur…”hükmü çerçevesinde değerlendirmek gerekir.
Harcırah Kanununa tabi olmayan kuruluşlar tarafından memuriyet mahalli veya yurt dışına gönderilen tır, tanker ve kamyon şoförlerine aylık maaşları haricinde gittikleri yerlerde yapmış oldukları yeme, içme ve yatak giderleri için yolluk adı altında ödeme yapılmaktadır. Bu şekilde yapılan ödemelerin ise vergilendirilmesi, belgelendirilmesi ve işveren açısından gider yazılması özellik arz etmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun 156 maddesinde işyeri ile ilgili olarak “…ticari, sınai zirai veya mesleki bir faaliyetin icrasına tahsis edilen veya bu faaliyetlerde kullanılan yerdir” hükmü yer almaktadır. Bu hükme göre tır, tanker ve kamyon şoförlerinin işyeri kullandıkları araçtır. Bu kişilerin işyerinin geçici olması ve işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi söz konusu değildir. Bu nedenle bu kişilere yolluk adı altında yapılan ödemelerin harcırah kabul edilerek gelir vergisinden istisna edilmesi mümkün değildir. (1) Gelir Vergisi Kanunu’nun 24’üncü maddesine göre istisna kapsamında kabul edilmeyen bu ödemelerin ücret olarak gelir vergisi tevkifatına tabi tutulması gerekir. (2)
Yargıtay “Mahkemenin vardığı sonuca göre yaklaşık 9 yıllık çalışması olan tır şoförünün asgari ücretle çalıştığının kabulü dosya içeriğine ve hayatın gerçeklerine uygun düşmemektedir.Aylık miktarı değişkenlik arz etse de harcırah yurtdışına sefer yapan tır şoförü ile işveren arasında akdin ücret unsurunun önemli bir bölümünü teşkil eder. Bu nedenle sürekli bir ödeme olduğu için harcırahın da tazminata esas ücrete yansıtılması gerekir.” (3) kararında harcırah adı altında yapılan ödemeyi ücret olarak kabul etmiştir.
Yargıtay “Davacı 26.04.1997-22.01.1999 tarihleri arasında davalı şirkette Tır Şoförü olarak asgari ücretle+1500 DM sefer primi karşılığı çalıştığını,davalının iş akdini haksız olarak feshettiğini ve kıdem tazminatı ile aylık ücretinin ve yurt dışı sefer primlerinin ödenmediğini ileri sürmüştür. Mahkeme bu taleplerin kısmen kabulüne karar vermiştir.Dinlenen davacı tanığı davacının Almanya seferi için 600 DM yurt dışı sefer primi aldığını açıkça belirtmesine rağmen mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda Almanya sefer primi içinde 900 DM kabul edilerek toplam sefer primi 3400 DM kabul edilmesi hatalıdır.Ayrıca kıdem tazminatı hesabında belirtilen yanlış primin esas alınması da yerinde değildir.Öbür yandan kıdem tazminatı kamu düzeni ile ilgi olup dairemizin yerleşik içtihatlarında kıdem tazminatının Türk Lirası olması kabul edilmesi gerekirken DM olarak hüküm altına alınması hatalıdır.” (4) kararında da sefer primini ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün menfaat olarak yorumlamıştır.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu “Tır şoförünün ücreti, garanti asgari ücret+ her yurt dışı sefer için 600 DM olarak sözleşilmiştir.Bu çalışma işyerinde kararlılık kazanmış bir şekilde uygulana gelmiştir.Böyle olunca da 600 DM. lik ödeme ne bir harcırah, ne de taraflar söyleseler de prim olarak nitelendirilebilir Kıdem tazminatı hesabında bu ek ödemenin de nazara alınması gerekir.” (5) kararı ile yurt dışına sefer yapan tır, tanker ve kamyon şoförlerine harcırah-yolluk adı altında yapılan ödemenin kıdem tazminatına dahil edileceğini belirtmiştir.
SONUÇ
Yöneltilen sorulardan anlaşıldığı ve uygulamada da görüldüğü üzere yurt dışına sefer yapan Tır/Tanker/Kamyon şoförlerine genelde asgari ücret + harcırah verilmektedir. İstisnai de olsa asgari ücret verilmemekte, sadece harcırah verilmektedir. Örneğin sefer başına Almanya için 550 euro, İtalya için 650 euro, İngiltere için 900 euro gibi. Şoför verilen bu harcırahla zaruri ve gümrük kapılarındaki masraflarını karşılamaktadır ve artan kısım şoföre kalmaktadır. Yasal zorunluluk gereği (vize almaları için de şart olduğu için) SSK girişleri yapılmaktadır.
Tır/Tanker/Kamyon şoförleri genelde harcırah usulü çalıştığından, ücretlerinin asli unsurunu harcırah-yolluk-sefer primi adı altında yapılan ödemeler oluşturmaktadır. Kanaatimce bu adla yapılan ödemeler İş Kanunu’nun, 32.maddesinde tanımlanan ücret ile Mülga 1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükte olan 14 maddesine göre “ …ücrete ilaveten işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur…” hükmü içinde yer aldığından kıdem tazminatı hesabına dahil edilecektir.
DİP NOTLAR
(1) Maliye Bakanlığının 27.12.1984 tarih ve GVK/2-2114 sayılı Özelgesi.
(2) İmdat TÜRKAY/Yurt İçi ve Yurt Dışı Harcırah Ödemelerinin Vergilendirilmesi/Maliye ve Hukuk Yayınları Mart-2006,s.112
(3) Yargıtay 9.HD-E:2003/22907-K:2004/10458-T:03.05.2004
(4)Yargıtay 9.HD-E:2003/02812-K:2003/15639-T:29.09.2003
(5) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu,E. 1998/9-622 – K.1998/631 sayı ve 07.10.1998 tarihli kararı