Çocuklar Reklam Filmlerinde Oynayabilir mi
İş Kanunu Yönünden, Bebekler-Çocuklar Reklam Filmlerinde ve/veya TV Dizilerinde Oynayabilir mi?
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com
Anayasa; Kimse yaşına cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar (1) hükmüne yer vermiştir.
Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) (2) asgari istihdam yaşının zorunlu eğitimin bittiği yaştan ve herhalde, 15 yaşından küçük olmamasını öngörmektedir. Gelişmiş ülkeler için bu yaş 14 olarak belirlenmiştir. Zararlı işlerde çalışma için daha yüksek bir yaş 18 yaş sınırı getirilmiştir. Hafif işlerde ise 13-15 yaşlar arasındaki çocuklar çalıştırılabilecektir.
İş Kanunu(3)na göre; On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez. Temel eğitimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz. Ancak, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir. Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir.
Çocuk ve genç işçilerin sağlık, güvenlik, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye atmadan çalışma şekilleri ile ekonomik istismarlarını önlemek amacıyla düzenlenen yönetmelik (4) gereği;
Çocuk İşçilerin Çalışmasına İzin Verilen Hafif İşler;
- Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri,
- Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,
- Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri,
- Büro hizmetlerine yardımcı işler,
- Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),
- Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,
- Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri,
- Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),
- Spor tesislerinde yardımcı işler,
- Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri.
Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılamayacakları İşler:
- 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işler,
- Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işler,
- Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinde 18 yaşını doldurmamış kişilerin çalışmasının yasaklandığı işler,
- Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri Yönetmeliği kapsamındaki işler,
- Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik kapsamında yer alan işler,
- Alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işleri,
- Parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işler,
- Gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işler,
- Aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işler ile sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işler,
- Radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işler,
- Müteharrik makineler kullanılarak yapılan işler,
- Fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işler,
- Parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işler,
- Para taşıma ve tahsilat işleri,
- İş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine olanak sağlamayan işler (eğitim amaçlı işler hariç),
- Meslek eğitim programı gereği staj nedeni ile yapılan çalışmalar hariç, güzellik salonlarında yapılan yüz, vücut bakımı ve estetiği, epilasyon ve masaj işleri,
- Açık bir şekilde veya uzman hekim raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işler,
- Toksit, Kanserojen, nesil takip eden genler zararlı veya doğmamış çocuğa zararlı veya herhangi bir şekilde insan sağlığını etkileyen zararlı maddelerle ilgili işler,
- Eğitim, deney eksikliği güvenlik konusunda dikkat eksikliğine bağlı olarak gençlerin maruz kalabileceği kaçınılması veya fark edilmesi mümkün olmadığına inanılan iş kazası riski taşıyan işler.
Bebekler-Çocuklar Reklam Filmlerinde ve/veya TV Dizilerinde Oynayabilir (mi)?
İş Kanunu; 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarını belirlemiştir.
Uygulama yönetmeliği çocukların hangi işlerde çalıştırılabilecekleri ve çalıştırılamayacakları işleri tek tek belirtmiştir.
Çocukların TV dizilerinde,şampuan ve çocuk bezi reklamlarında oynaması kanaatime göre İş Kanunu 71.madde hükmü ile yönetmelikte “Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılamayacakları İşler” arasında sayılan; 1, 5, 8, 9, 15 ve 19. sırada bulanan işlere de aykırılık teşkil etmektedir.
Sonuç:
İş Kanunu; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi, çocuk işçi olarak tanımlamıştır. (5)
Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi (6) ise çocuğu “Bu sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır” şeklinde tanımlanmıştır.
Çocukların TV dizilerinde, şampuan ve çocuk bezi reklamlarında oynaması kanaatime göre iş kanunu ve yönetmelik hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Yasal düzenlemeye aykırı hareket eden işverenlere, aynı kanunun 104.maddesine göre 844 YTL idari para cezası uygulanacaktır.
(1) Anayasa Madde:50
(2) İLO1973 tarih ve 138 Nolu Asgari Yaş Sözleşmesi.
(3) 4857 sayılı İş Kanunu 71.Md.
(4) Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
(5) Yönetmelik madde:4
(6) 20.11.1989 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 1. maddesi