Kıdem Tazminatı II
Ozan USLU
SMMM
uslumusavirlik@gmail.com
GİRİŞ;
Bir önceki yazımızda İş sözleşmesinin feshinden bahsetmiştik. Yazımızda iş sözleşmesinin işveren tarafından fesh edilmesine değinip, konu içerisinde kıdem tazminatında özellik arz eden durumlar üzerinde durmuştuk.
Bu yazımızda da yine kıdem tazminatında özellik arz eden bazı durumlardan bahsedeceğiz ve kıdem tazminatının muhasebeleştirilmesi ile vergi kanunları karşısındaki durumunu irdeleyeceğiz.
Kıdem Tazminatının Hesaplanması;
Kıdem tazminatı iş sözleşmesi Yasa’da öngörülen durumlardan birisi ile sona eren ve belirli süre kıdemi bulunan işçiye veya işçinin ölümü halinde mirasçılarına işveren tarafından ödenmesi gereken, işçinin çalışma süresine ve ücretine göre belirlenen parasal haktır.
Kıdem tazminatı hesaplanırken işçiye çalıştığı her bir tam yıl için, giydirilmiş brüt ücretinin otuz günlük tutarı ödenir. Bir yıldan arta kalan süreler için aynı ücret üzerinden oranlama yapılmak suretiyle tazminat tutarı hesaplanır. Giydirilmiş brüt ücretten kastımız işçiye verilen ikramiye, prim, yakacak yardımı vb… çıkarlardır.
İlerleyen bölümde sayısal örnek verilecektir
Kısmi süreli veya eksik çalışmalarda kıdem tazminatının hesaplanması;
Yukarıda da söz ettiğimiz gibi kıdem tazminatı hesaplanırken çalışılan tam bir yıl için otuz günlük giydirilmiş brüt ücret üzerinden hesaplama yapılır.
Uzun süredir kısmi süreli çalışmalarda kıdem tazminatının hesaplanması tartışılmıştır. Ancak konuya son noktayı yargı kararları koymuştur.
Şöyle ki;
Bir işçi bir iş yerinde 01.01.1990 tarihinde işe başlasın. Bu işçinin iş akdi iş veren tarafından haklı bir neden olmaksızın 01.01.2000 tarihinde fesh edilsin. Ancak bu işçi işyerinde sözleşmeli olarak ayda 10 gün çalışıyor olsun. İşçinin kıdem tazminatının hesaplanması nasıl olacaktır?
İşçinin kıdem süresi (işten ayrılış ve giriş tarihi arasındaki süre) on yıldır.
Acaba işçiye kıdem tazminatı olarak bir yıl için otuz günlük giydirilmiş ücreti olmak kaydıyla 300 günlük brüt ücreti kadar mı tazminat ödemesi yapılmalıdır?
Şayet hesaplama bu şekilde yapılacak ise ayda sadece 1 gün çalışmak suretiyle bir işyerinde on yıl boyunca çalışan kişiye de iş sözleşmesinin feshi durumunda 300 günlük giydirilmiş brüt ücreti kadar mı tazminat ödenecektir?
Yapılması gereken çalışılan tam bir yıl için otuz günlük giydirilmiş brüt ücret kadar tazminat hesaplamaktır. Kısmi süreli ve/veya eksik çalışmalarda çalışılan süreye göre oranlama yapılarak tazminat hesaplanmalıdır. Yani;
Bir yıl içerisinde 365 gün çalışmaya karşılık 30 günlük giydirilmiş brüt ücret kadar tazminat ödeniyor ise çalışılan X gün için [ (365/30 ) * X gün ] formülüyle bulunacak gün sayısı baz alınarak tazminat ödemesi yapılmalıdır.
Konu hakkında yargıya intikal eden bir durumda Yargıtay 9. HD ’nin de görüşü bu yöndedir. (17.2.1991 tarih, 1991/10981 E. , 1991/16220 K.)
Kısmi süreli veya eksik çalışmalarda ihbar tazminatının hesaplanması;
İhbar tazminatı işçinin kıdemine göre nakden ödenmek suretiyle iş sözleşmesi derhal feshedilebilir.
Yukarıda izah olunan eksik süreli çalışmalarda ihbar tazminatının hesaplanması da tartışmalı bir konudur.
Örneğin 10 yıl süreli boyunca çalışan bir işçiye 56 günlük brüt ücreti kadar ihbar tazminatı ödenmelidir. Ancak bu süre içerisinde bir ay içerisinde örneğimizdeki gibi ayda 1 gün çalışan işçiye ihbar tazminatı ödenmesi ne şekilde yapılacaktır.
İhbar tazminatı işçiye nakden ödenebileceği gibi işçinin kıdemine göre ön görülen sürelerde işçiye iş sözleşmesinin fesh edileceğinin bildirilmesi suretiyle iş arama izni verilerek de kullandırılabilinir. Yani iki alternatif vardır ya işçiye belirli süre önceden bildirimde bulunup iş arama izni verilir ya da bu süreye karşılık gelen ücret nakden ödenir. İhbar tazminatı bu yönüyle bakıldığında kıdem tazminatından faklıdır. İhbar tazminatı çalışanın işten çıkarılmaktan kaynaklanan mağduriyetinin giderilmesi mantığına dayanır.
Dolayısıyla ihbar tazminatının nakden ödenmesi tercih edildiğinde eksik ya da kısmi süreli çalışan işçiye eksik veya kısmi süreli çalışmasında bakılmaksızın kıdemine göre ön görülen tazminat ödenmelidir.
Kıdem Tazminatının Muhasebeleştirilmesi ;
İşçi ücret ve giderleri muhasebeleştirilirken işçinin iş yerinde yapmış olduğu görev dikkate alınarak muhasebeleştirilmelidir.
Yani pazarlama departmanında görev alan işçinin ücret ve giderleri pazarlama gideri, yönetim departmanında çalışanın ki yönetim gideri, üretim faaliyetinde çalışanınkiler ise üretim gideri olmalıdır. Dolayısıyla işçinin kıdem tazminatı muhasebeleştirilirken çalıştığı departman göz önünde bulundurulmalıdır.
Kıdem tazminatından %0,6 oranında damga vergisi kesintisi yapılır.
Kıdem Tazminatlarının Vergi Matrahının Tespitindeki Yeri;
Bir işçinin iş akdinin fesh edilmesi durumunda nakden ödenmiş olsun veya olamasın verilecek olan kıdem tazminatı gelir ve kurumlar vergisi matrahının tespitinde indirilebilecek giderler arasında yer alır. İş akdi fesh edilen işçiye verilmesi taahhüt edilen, başka bir ifadeyle verilmesi için gerekli işlemler yapılan ancak çeşitli nedenler dolayısıyla ödenemeyen kıdem tazminatlarının vergi matrahından indirilemeyeceğine ilişkin çeşitli görüşler bulunmaktaydı. Ancak yargı bu noktaya da son noktayı koymuş olup; kıdem tazminatının hesaplanması ile işverenin bu sorumluluğu kabul etmiş olduğu ödenememesinin ise ticari işleyiş ile ilintili farklı bir durum olduğu görüşündedir. Dolayısıyla iş akdi kıdem tazminatı hak ederek sona eren çalışanın kıdem tazminatı işverenin katlanmak zorunda olduğu bir giderdir ve indirilebilecek giderler arasında yer almaktadır.
Kıdem Tazminatı Karşılıkları;
Pek çok işletmede göz ardı edilsede işverenler için kıdem tazminatları önemli ve önceden bütçelenmesi gereken bir gider kalemidir.
Uzun vadeli planlar yapılabilmesi için mevcut durum içerisinde söz konusu olmasada gelecekte ödenmesi muhtemel kıdem tazminatları göz ardı edilmemelidir. Kurumsal pek çok işletmede kıdem tazminatları için fonlar kurulmakta ve kıdem tazminatları karşılığı ayrılmaktadır.
Kıdem tazminatı karşılıkları vergi kanunlarımıza göre vergi matrahının tespitinde indirimi kabul edilen giderler arasında yer almamaktadır. Zaten karşılığın hesaplandığı an fiili olarak tazminatı gerektirecek bir durum da yoktur. Dolayısıyla hesaplanan karşılıkların vergi matrahından indirilmesi beklenemez.
Ancak ticari kârın tespitinde bu karşılıkların gider olarak dikkate alınır, alınmalıdır.
Üçüncü kişiler ve kredi kuruluşlarının bir işletmenin kıdem tazminatı yükü hakkında bilgi talep edebilirler.
Kısa bir süre içerisinde bankacılık sektöründe kredilendirme yöntemleri ve kredi maliyetlerini belirleyecek Basel – II kriterleri uygulamaya girecektir. Bu kriterlere göre kredi maliyetleri işletmelerin yapılarına göre farklılık gösterecektir. Bu çerçevede kredilendirme kuruluşları işletmelerin mali yapılarını derinlemesine inceleyeceklerdir. Yapılacak incelemeler esnasında yukarıda da belirttiğimiz gibi işletmenin önemli bir gider yükü olan ve/veya olabilecek kıdem tazminatları da kuruluşlar tarafından bilinmek istenilecektir.
Kıdem Tazminatı Karşılıklarının muhasebeleştirilmesi aşağıdaki gibi olacaktır;
Bir yıldan uzun vadeli kıdem tazminatı karşılıkları aşağıdaki gibi muhasebeleştirilecektir;
————————— / ——————————
654 KARŞILIK GİDERLERİ XX
………………472 KIDEM TAZMİNATI KARŞ. XX
—————————- / ———————————
Karşılığın vadesinin bir yılın altına düşmesi halinde ise yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir ;
————————– / ———————————-
472 KIDEM TAZMİNATI KARŞ. XX
………………372 KIDEM TAZMİNATI KARŞ. XX
————————— / ————————————-
Daha önceden karşılık ayrılan kıdem tazminatının, fiilen kıdem tazminatını gerektirecek, ödenecek olması durumunda ise yapılacak muhasebe kaydı aşağıdaki gibidir;
—————————– / ————————————
372 KIDEM TAZMİNATI KARŞ. XX
………………100 KASA XX
………………360 ÖDENECEK VERGİ VE FON. XX
—————————– / ————————————-
İşletmenin kıdem tazminatı yükünde bir artış meydana geldi ise yapılacak muhasebe kaydı yine 654 (B) karşılık giderleri ve 472 (A) kıdem tazminatı karşılığı hesaplarının kullanılması ile olur.
Ancak işletmenin zaman içerisinde kıdem tazminatı yükü azalabilir. Örneğin önceki dönemlerde kıdem tazminatları için karşılık ayırdığımız bir çalışanın iş akdi kıdem tazminatı gerektirmeyecek şekilde fesh olabilir. Bu durumda işletmenin ön gördüğü kıdem tazminatı yükü azalacaktır.
Yapılacak muhasebe kaydı ise aşağıdaki gibidir;
————————- / ———————————–
472 KIDEM TAZMİNATI KARŞ. XX
………………644 KONUSU KALMAYAN KARŞ. XX
————————— / ————————————
Burada dikkat edilmesi gereken husus; nasıl olarak kıdem tazminatı karşılıkları vergi matrahının tespitinde gider olarak dikkate alınmıyorsa, gelir niteliğinde olan konusu kalmayan karşılıklar da vergi matrahının tespitinde gelir olarak dikkate alınmamalıdır.