Gece Çalışması Kadın İşçiler
Gece Çalışmak Kadın İşçilerde Kanser Nedeni Olabilir mi?
Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi -Ankara
csnozdemir@gmail.com
Çalışma ilişkilerini düzenleyen kuralların temel amacı çalışanların sağlıklarını korumak ve onları güvence altına almaktır.
Yazı başlığı gazete[1] haberinden esinlenmiştir. Haber “ Gece çalışan kadınların göğüs kanserine yakalanma riskinin, gündüz çalışanlara oranla çok daha fazla olduğu ortaya çıktı. Uykuda salgılanan “melatonin” hormonunun kanserli hücrelerle savaştığını belirten araştırmacılar, geceleri ışık altında kalan kadınların bu yüzden tehlike altında kaldığını vurguluyor. Araştırma sonuçlarına göre, gece çalışan kadınların gündüz çalışanlara oranla daha fazla göğüs kanseri olma riski taşıdığı belirtilirken… Bristol Üniversitesi’nden Prof. Denis Henshaw, kadınların vücutta melatonin hormonunun salgılanmasını kötü yönde etkileyen ışıklı ortamlardan geceleri uzak durmalarını tavsiye etti…” bu şekliyle sunulmuştur. Belirtmek gerekir ki bu konuda bir uzmanlığım yok. Yazının konusu Kadın işçilerin gece çalışmasına ilişkin yasal düzenlemeler hakkında bilgi vermektir.
Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir. İşçilerin gece çalışmaları yedi buçuk saati geçemez. Gece çalıştırılacak işçilerin sağlık durumlarının gece çalışmasına uygun olduğu, işe başlamadan önce alınacak sağlık raporu ile belgelenir. Gece çalıştırılan işçiler en geç iki yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık kontrolünden geçirilirler. İşçilerinin sağlık kontrollerinin masrafları işveren tarafından karşılanır. Gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, mümkünse gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir. İşveren gece postalarında çalıştırılacak işçilerin listelerini ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan ve periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür.Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir. Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.[2]
- Yasal düzenleme gereği[3] Kadın işçi; Medeni durumuna bakılmaksızın on sekiz yaşını doldurmuş kadın işçiler olarak tanımlanmıştır[4].
- Kadın işçiler her ne şekilde olursa olsun gece postasında yedibuçuk saatten fazla çalıştırılamaz[5].
- Belediye sınırları dışındaki her türlü işyeri işverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta değişim saatlerinde alışılmış araçlarla gidip gelme zorluğu bulunan işyeri işverenleri, gece postalarında çalıştıracakları kadın işçileri, sağlayacakları uygun araçlarla ikametgâhlarına en yakın merkezden işyerine götürüp getirmekle yükümlüdür[6].
- Kadın işçilerin, gece postalarında çalıştırılabilmeleri için, işe başlamadan önce işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktorlarına muayene ettirilerek, çalışmalarına engel bir durumun olmadığına dair sağlık raporlarının alınması şarttır. Bu işçilerin muayeneleri her altı ayda bir tekrarlanır[7].
- Kadın işçinin kocası da işin postalar halinde yürütüldüğü aynı veya ayrı bir işyerinde çalışıyor ise, kadın işçinin isteği üzerine, gece çalıştırılması, kocasının çalıştığı gece postasına rastlamayacak şekilde düzenlenir. Aynı işyerinde çalışan karı kocanın aynı gece postasında çalışma istekleri, işverence, olanak oranında karşılanır[8].
- Kadın işçiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar, emziren kadın işçiler ise doğum tarihinden başlamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıştırılamazlar. Emziren kadın işçilerde bu süre, ana ve çocuğun sağlığı açısından gerekli olduğunun işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri, bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, sağlık ocağı, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yıla kadar uzatılır[9].
- Gece postalarında kadın işçi çalıştırmak isteyen işverenler, gece çalıştırılacak kadın işçilerin isim listelerini ilgili bölge müdürlüğüne gönderirler[10].
- [11]Emziren işçinin doğumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıştırılması yasaktır.Yeni doğum yapmış işçinin doğumu izleyen sekiz haftalık süre sonunda, emziren işçinin ise, 6 aylık süreden sonra gece çalışması yapmasının güvenlik ve sağlık açısından sakıncalı olduğunun hekim raporu ile belirlendiği dönem boyunca, gece çalıştırılması yasaktır. Kadın işçiler, gebe olduklarının hekim raporuyla tespitinden itibaren doğuma kadar geçen sürede gece çalışmaya zorlanamazlar[12].
- Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçi günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz.
Sonuç:
93/104/EG sayılı Avrupa Birliği Direktifinin 8. maddesine göre, gece çalışması 24 saatlik bir dönem içerisinde ortalama olarak sekiz saati aşamaz.
Gece işinde meydana gelebilecek iş kazalarında, kusur tespitinde 7.5 saatin üstünde yapılmış çalışmalar, belirleyici rol oynar.
Çalışma süresinin yarıdan fazlasının gece dönemine girmesi halinde çalışma gece işi niteliği kazanacaktır.Örneğin 7.5 saatlik çalışmanın yarıdan fazlası yani 4 saati, 20.00 ile 06.00 saatleri arasına tesadüf ederse, bu çalışmaya da gece işi denilir.
Sağlık raporunun iki yılda bir periyodik olarak alınması söz konusu ise de “Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılma Koşulları Hakkında Yönetmelik” hükmü gereği kadın işçiler için periyodik tekrarlar, altı ayda bir olarak belirlenmiştir. Cinsiyet açısından farklı bir uygulama ortaya çıkmakla birlikte, bu farklılığı, kadın işçiler açısından pozitif ayırımcılık çerçevesinde değerlendirmek gerekir.
Gece işinin sağlık ve güvenlik riski olması sebebiyle, daha önce rapor alınmış olsa bile eğer gece işinin kişi üzerinde sağlık bozucu rolü gözlemlenir ve bu durum doktor raporuyla belgelenirse bu kişinin gündüz işine alınması gerekir.
[1] Sabah Gazetesi/02.12.2005
[2] 4857 sayılı İş Kanunu Madde:69
[3] Kadın İşçilerin Gece Postalarında Çalıştırılmaları Hakkında Yönetmelik 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 73. maddesine dayanılarak hazırlanmış ve 09.08.2004 tarih ve 25548 sayılı RG.’de yayımlanmıştır.
[4] Yönetmelik Madde:4
[5] Yönetmelik Madde:5
[6] Yönetmelik Madde:6
[7] Yönetmelik Madde:7
[8] Yönetmelik Madde:8
[9] Yönetmelik Madde:9
[10] Yönetmelik Madde:10
[11] Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik 4857 sayılı İş Kanunu’nun, 88.maddesine dayanılarak hazırlanmış, 14.07.2004 tarih ve 25522 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
[12] Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik Madde:9