Dünya Kadınlar Günü

Dünya Kadınlar Günü

Cumhur Sinan ÖZDEMİR
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
İş Müfettişi
csnozdemir@gmail.com

1857 yılında New York’lu dokuma işçisi kadınların eşitsizliklere ve ayrımcılığa karşı sürdürdüğü mücadele ile başlayan süreçte 8 Mart, tüm dünya kadınlarının, kutladığı uluslararası bir güne dönüşmüştür.

Kadınların erkeklerle eşit haklara sahip olmak yolunda verdiği savaşın temsili başlangıcı 8 Mart 1857 yılında ABD’nin New York kentinde başlamıştır. Konfeksiyon ve tekstil fabrikalarında çalışan 40.000 işçinin çalışma koşullarına ve düşük ücrete karşı başlattığı grev sırasında çıkan yangında çoğu kadın 129 işçi ölmüştür.

1910 yılında Danimarka’nın Kopenhag kentinde toplanan 2. Enternasyonale bağlı kadınlar toplantısında, Almanya Sosyal Demokrat Parti önderlerinden Clara Zetkin, bu yangında yaşamını yitiren 129 kadın işçi anısına 8 Mart gününün Dünya Emekçi Kadınlar Günü olarak kutlanmasını önermiş, kadın hakları hareketini, özellikle oy hakkını onurlandırmayı amaçlayan Kadınlar Günü Önerisi   oy   birliği   ile   kabul   edilmiştir.

1975 yılında Dünya Kadınlar Yılını İlan eden Birleşmiş Milletler Örgütü, 16 Aralık 1977 tarihinde 8 Mart’ın tüm kadınlar için Dünya Kadınlar Günü olarak kutlanmasını kararlaştırmış, kadınlara eşit hakların verilmesinin dünya barışını güçlendireceği kabul edilmiştir.

8 Mart, dünyada kadınların özgürleşme mücadelesinin kutlandığı ve güncel taleplerinin ifade edildiği bir gün haline gelmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 85.maddesine dayanılarak hazırlanan yönetmelik hükmüne göre “Kadınlar, ay hali günlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar. Bu günlerin sayısı 5 gün olarak hesap edilir. Daha fazlası için hekim raporuna göre hareket edilir. Ay halinin başlangıcı işçinin ihbar tarihidir.

Yönetmelik, hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağına, kadın işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabileceklerine ilişkin hükümleri belirlemiştir. Kadınlar aşağıda belirtilen Ağır ve Tehlikeli İşlerde çalıştırılabilirler.

1. Toprağın  pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası, boru, pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari  malzeme işleri.
2. Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve seramik imaline ait işler.
3. Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme  fabrika ve imalathanelerinde üretime ilişkin işler ve bunların işlenmesine ait işler.
4. Demir tel ve çubuktan malzeme imalatı işleri (Çivi, zincir, vida vb. gibi).
5. Muharrik kuvvetle işleyen tam otomatik soğuk şekillendirme tezgahlarında yapılan işler.
6. Kurutma işleri, yapıştırma işler.
7. Kontra plakla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve pvc yüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işler.
8. Parafinden eşya imaline ait işler.
9. Uyuşturucu maddelerin imali işleri.
10. Bitkisel ve hayvansal yağların üretimi ve  bunlardan yapılan maddelerin imaline ilişkin işler (Karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahriş edici solventlerle yapılan prine ve benzeri yağlı maddelerden ekstraksiyon yolu ile yağ üretimi işlerinde ekstraksiyon kademelerinde kadın işçi çalıştırılamaz).
11. Tüylü olarak kullanılacak derileri hazırlama işleri.
12. Kuş ve hayvan tüyü kıllarının temizlenmesi, didiklemesi, ayrılması ve bunlara benzer işler.
13. Ham kürkleri işleme ve boyama işleri.
14. Kauçuk ve lastik sanayiinde,lastik hamurunun hazırlanmasından her çeşit şekillendirilmiş  mamul yapımına kadar bütün işler (Lastik hamurunun hazırlanmasında kadın çalıştırılamaz).
15. Plastik maddelerin  şekillendirilmesi ve plastik eşya imali işleri.
16. Çırçır fabrikalarındaki işler.
17. Pamuk keten,yün,ipek,paçavra ve benzerleri  ve harman, işleri ile bunların döküntülerini ayırma ve didikleme işleri.
18. Pamuk,keten,yün ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç haşıl, tarak, presleme ve kolalama işleri.
19. Konfeksiyon ve triko imali işleri.
20. Pamuk, keten, yün, ipek ve benzerleri bunların döküntüleri ile iplik ve dokuma işleri.
21. Her türlü ilkel ve mamul maddelerin temizlenmesi, boyanması, gazlanması, ağartılması, basılması ve hazır hale getirilmesi işleri.
22. Suni ipek imalinde hazırlama ve üretme işleri.
23. Pamuk, yün ve sentetik elyaf  ile üretilmiş ipliklerden dokunarak üretilen  bezlerin, verniklenmesiyle dayanıklılık veya su geçirmezliği sağlanmış bezler imali (Kord bezi, yelken bezi, çadır bezi çuval bezi vb.).
24. Kıl mensucat, her türlü keçe ve aba imali işleri.
25. Tabii ve suni iplikten mamul her türlü dokuma ile deri, kürk ve sair cins malzemenin biçilip dikilmesi suretiyle her türlü giyecek eşyası imali işleri.
26. Mensucattan hazır eşya imali işleri (Perde, ev tekstili , otomobil ürünleri ve benzerleri).
27. Kağıt hamuru ve odun hamuru üretimi işleri.
28. Selüloz üretimi işleri.
29. Otomatik makinalarla kağıt, karton, mukavva ve kutu imali işleri.
30. Kağıt ve ürünlerinden yapılan her türlü eşya ve malzemenin imali işleri.
31. Zahire depolarındaki işler ile un ve çeltik fabrikalarındaki işler.
32. Ekmekçilik ve her çeşit un ve unlu maddelerden gıda maddesi yapımı işleri.
33. Maya üretim işleri.
34. Her türlü konserve ve hazır gıda ile hazır yemek  üretimi işleri.
35. Süt ve sütten mamul gıda maddelerin üretimi işleri.
36. Kahve ve  kakaonun tesislerde işlenmesi ve paketlenmesi işleri.
37. Her türlü bitkinin çiçek, tohum, kabuk,meyve ve yapraklarının işlenmesi ve paketlenmesi işleri ile bunlardan elde edilen toz, yağ ve diğer mamullerin işlenmesi ve paketlenmesi işleri.
38. Bitkisel her çeşit çay yaprakları ile yapılan işlemler ve benzeri işler.
39. Balıkhanede yapılan taşıma, depolama, dondurma, çeşitli safhalarda işleme ve diğer işler.
40. Şeker fabrikalarında üretim, hazırlama ambalajlamaya ait işler.
41. Her türlü alkollü,alkolsüz içkilerin ve karbon asiti ile yapılmış içeceklerin yapımı, arıtılması, karıştırılması, damıtılması ve mayalandırılması işleri.
42. Maden suları ve sodalarının üretimi işleri.
43. Sigara, puro, pipo, nargile, enfiye ve çiğnenen keyif verici maddelerin imalathane ve fabrikalarında yaprak tütün vb. tütünlerin rutubetlendirme, ayırma, temizleme, filtreleme işleri, harman, kıyım, sarım ve ambalaj işleri.
44. Çuvallama, fıçılama, istifleme ve benzeri işler.
45. İnsan ve eşya taşımaya özgü taşıt araçlarında pilotluk, kaptanlık, şoförlük ve bunlara yardımcılık işleri.
46. Her türlü taşıt araçlarında makinistlik arabacılık, frencilik, makasçılık ve bunlara yardımcılık işleri (yardımcı işlerde genç işçiler çalışabilir).
47. Her nevi bitki tohumu, hububat, bakliyat ve çeşitli gıda ürünlerinin tesislerde elenmesi, paketlemesi ve çeşitli merhalelerde işlenmesi işleri.
48. Süngerleri temizleme, yıkama, beyazlatma ve boyama işleri.
49. Tatil köyü, otel, motel, kaplıca işletmeleri, yurt vb. bünyesindeki mutfak, bulaşıkhane, çamaşırhane, ütü odalarında yapılan işler.
50. Her türlü çöp ve atık maddeler (toplanması, taşınması, depolanması,  işlenmesi, yok edilmesi vb.) ile ilgili işler.
51. Paçavracılık ve üstüpücülük işleri.
52. Radyoloji işleri ile radyum ve radyo  aktif maddelerle ve radyasyon yayan her türlü  cihazla (Çeşitli röntgen, magnetik rezonans ve benzeri elektronik cihazlar) çalışılan işler.
53. Vahşi veya zehirli hayvan bulunduran  bahçelerdeki ve hayvan terbiyesi yapılan  yerlerdeki her türlü işler.
54. Üzerine kayıt yapılan film, disk ve benzeri cisimlerin yapılması işleri.
55. Her türlü mürekkep ve mürekkep ihtiva eden malzeme imali işleri.
56. Her türlü mürekkep ve mürekkep ihtiva eden malzeme imali işleri.
57. Keten, kenevir ve jütten iplik, sicim, halat imali ve bunlarla yapılan dokuma işleri.
58. Hastane, bakteriyoloji ve kimya laboratuarları, eczacılık (ilaç imali, ham    maddesi imali ve benzeri) işleri.
59. Hayvan tahniti işleri.
60. Kemik, boynuz, tırnak ve hayvan kanı ile ilgili üretim işleri.
61. Tutkal, jelatin ve kola imali işleri.
62. Deri sanayinde mamul derilere yüz ve fantezi fason yapma ve derileri perdahlama işleri.
63. Makinasız deniz nakil araçlarında (Mavna, şat ve benzerleri) yapılan bütün işler.
64. Hava alanlarındaki uçuşa hazırlık işleri ile yer hizmetleri ve bakım işleri.
65. Uçaklarda yapılan bütün işler ve uçaklarla yapılan ilaçlama ve yangın söndürme işleri.
66. Motorlu ve motorsuz her türlü kara ve demiryolu taşıtları ile yük veya yolcu taşıma işleri.
67. Kara, demiryolu, deniz ve göl taşıt araçları için bakım, ikmal, onarım ve park yerlerinde yapılan işler.
68. Her türlü yem, ara maddesi hazırlama, ambalajlama ve yem üretimi işleri.
69. Her türlü siloculuk işleri.
70. Matbaacılık işleri (Her türlü basım işleri, ciltçilik, klasör, dosya imali ve benzeri işler).
71. Her türlü ozalit, fotokopi, teksir, ilan ve reklam basım işleri.
72. Yüzey aşındırıcı, temizleyici malzemelerin üretimi işleri (Zımpara taşı ve zımpara kağıdı gibi).
73. Yüzey aşındırıcı, temizleyici malzemelerin üretimi işleri (Zımpara taşı ve zımpara kağıdı gibi).
74. Her türlü katı ve sıvı ara ürün ve nihai ürünlerin ambalajlanması, paketlenmesi ve dolumu işleri.
75. Deri, suni deri, plastik, ağaç ve diğer malzemelerden mamul her türlü ayakkabı, terlik ve benzerleri imalat işleri.

Kadınlar, ay hali günlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar. Bu günlerin sayısı 5 gün olarak hesap edilir. Daha fazlası için hekim raporuna göre hareket edilir. Ay halinin başlangıcı işçinin ihbar tarihidir. İşverenin sorumluluğu doğal olarak işçinin talebi ile başlar. Talep şifahi olabileceği gibi yazılıda olabilir. Talebin yazılı olması ispat açısından önem arz eder. Talebe rağmen yönetmelik hükümlerine aykırı olarak özel günlerinde kadın işçileri ağır ve tehlikeli işlerde çalıştıran işveren için İş Kanunu cezai yaptırım öngörmemiştir.

Kadın işçilerin, ay hali günlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması halinde ne olacaktır? Bu durumda kadın işçi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24.maddesine göre iş sözleşmesini tek taraflı fesih edebilecektir. Haklı fesih nedeni ile işvereninden kıdem tazminatı dahil olmak üzere ücret ve benzeri haklarını talep edebilecektir.

Uygulamayı örneklemek gerekirse; Yönetmelik hükmü gereği konfeksiyon ve triko imali işleri ve tatil köyü, otel, motel, kaplıca işletmeleri, yurt vb. bünyesindeki mutfak, bulaşıkhane, çamaşırhane, ütü odalarında yapılan işler; Kadın işçilerin çalışabildiği,A ğır ve Tehlikeli işler arasında yer almıştır. Konfeksiyon imalinde çalışan kadın işçi, ay hali günlerinde en az 5 gün çalışmayacak diğer bir ifadeyle ücretli izinli sayılacaktır. Ancak bunun için işverenliğe bilgi vermesi gerekecektir. Yasal hakkını kullanmak isteyen kadın işçi ay halinin başlangıç günü işverenliği bilgilendirecektir. Kanaatimce ispat açısından yazılı dilekçe vermesi yerinde olacaktır. Şifahi olarak da bilgi verilebilir. İşverenlikçe kadın işçinin talebinin dikkate alınmaması ve işçinin çalıştırılması halinde ise; kadın işçi 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24.maddesine göre iş sözleşmesini tek taraflı fesih edebilecek ve haklı fesih nedeni ile işvereninden kıdem tazminatı dahil olmak üzere ücret ve benzeri haklarını talep edebilecektir. Ay hali günlerinde en az 5 gün çalışmayacak işçinin ücretinin nasıl ödeneceği ve/veya çalışamamanın ücretli izin olarak mı sayılacağı yönünde açık bir hüküm yoktur.

Kanaatimce, belirtilen günlerde kadın işçilerin çalışmaması ücretli izin olarak yorumlanmalı ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenmelidir. Hekim raporu gerektiği durumlarda ise 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 37.maddesi gereği Geçici İş Göremezlik ödeneği uygulanır.

Sonuç:

Kadınların, ay hali günlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacaklarına ilişkin düzenleme kanaatimce kadın işçileri koruyucu, çağdaş bir düzenlemedir.

Ülkemizde kadınların işgücüne katılımı, gerek kendileri gerekse aile ve toplumsal kalkınma için önemli olduğu kabul edilmekle birlikte düşüktür ve yıllara göre sürekli bir azalma göstermektedir.Kadın ve istihdam ilişkisi tüm yönleri ile kamuoyu gündemine getirilmelidir.

Kadınların yaratıcı gücünü ve yeteneğini hayatın her alanında hissetmeyen toplumların gelişemediği ve kalkınamadığı bilinen bir gerçektir.

Dünya Kadınlar Gününüz kutlu olsun.