Talha APAK
Öğretim Görevlisi
Yeminli Mali Müşavir
YETKİLİ MÜESSESELER (DÖVİZ BÜFELERİ) MEVZUATI DEĞİŞTİ, ALTIN ALIM / SATIM YETKİSİ VERİLDİ, BAZI CEZALARI HAFİFLETİLDİ
I.GİRİŞ:
Yetkili Müesseseler, Hazine Müsteşarlığına bağlı Bakanlıkça tespit edilen usul ve esaslar çerçevesinde dövize ilişkin işlemler yapmasına izin verilen ve kıymetli maden, taş ve eşyalara ilişkin işlemler de yapabilen anonim şirketlerdir. Anonim şirket şeklinde kurulan bu yetkili müesseselere “döviz büroları” veya “döviz büfeleri” de denilmektedir. Özellikle halk dilinde “Döviz Büroları” kelimesi yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. [1]
Yetkili Müesseseler mevzuatı; 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında (T.P.K.K.H) Kanun ve bu Kanun Hakkında 32 sayılı Karar, söz konusu Karara İlişkin bu güne kadar yayımlanan çeşitli tebliğler ile düzenlenmiştir. Bundan önceki düzenleme; 11 Mayıs 2002 tarih ve 24752 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’a ilişkin 2002-32/27 nolu Tebliğ olup, uzun yıllar uygulandıktan sonra, 22 Eylül 2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’a ilişkin 2006-32/32 sayılı Tebliğ ile, döviz büfesi olarak da adlandırılan yetkili müesseselerin kurulmasına, şube açmalarına, faaliyet ve denetimlerine dair esaslar günün ihtiyaçlarına göre gözden geçirilerek Hazine Müsteşarlığı’nca yeniden düzenlenmiştir.
Yetkili Müesseselerin faaliyetleri; döviz ile kıymetli maden, taş ve eşyalarla ilgili işlemlerle sınırlandırılmış iken, yeni düzenleme ile; mevcut faaliyet konuları genişletilerek altın ticareti faaliyetinde de bulunma imkanı getirilmiş bulunulmaktadır. Ayrıca, faaliyetleri sırasında karşılaşabilecekleri önemli cezalar da hafifletilmiş, kuruluş ve faaliyetleri esnasında istenilen belgeler azaltılmış ve sadeleştirilmiştir.
II.ESKİ DÜZENLEMENİN İÇERİĞİ:
Yetkili Müesseselerin faaliyet ve denetimine ilişkin usul ve esaslar 11 Mayıs 2002 tarih ve 24752 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’a ilişkin 2002-32/27 nolu Tebliğ ile yeniden düzenlenmiştir.
Yeni yayımlanan Tebliğ ile;
- 1. Halen faaliyet göstermekte olan yetkili müesseseler için, 2002 yılı sonuna kadar ödenmiş sermayelerini 31.12.2002 tarihine kadar en az 250 milyar Türk Lirasına çıkarma zorunluluğu getirilmiştir.
- 2. T.C. Ziraat Bankası nezdinde tutulmakta olan 150.000 Alman Markı (76.693,78 Euro), 31.12.2002 tarihine kadar 80.000 Euro’ya tamamlanma zorunluluğu getirilmiştir.
- 3. Yetkili müesseselerin Tebliğle belirlenen faaliyet konuları dışında (kuyumculuk, ödünç para verme işleri…vs.) faaliyette bulunduğunun tespiti halinde, yetkili müessese faaliyet izinleri iptal edilecektir.
- 4. Yetkili müesseselere ilişkin bilgilerin bilgisayar ortamında izlenebilmesi açısından her yıl Nisan ayı sonuna kadar Hazine Müsteşarlığına gönderilen bir önceki yıla ait istatistiki bilgilerin Tebliğle belirtilen formatta (EK:3) gönderilmeleri zorunluluğu getirilmiştir.
- 5. Temsil ve idareye selahiyetli yöneticilerden en az birinin mali konularda deneyimli ve yüksek okul mezunu olması şartı getirilmiştir.
- 6. Yetkili müesseselerin faaliyetlerinin durdurulması hususunu düzenleyen 97-32/21 sayılı Tebliğin 13.maddesinde değişiklik yapılmıştır. Buna göre, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkındaki mevzuat hükümlerine aykırı işlem yaptığı tespit edilen yetkili müesseseler hakkında, 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun’a istinaden yasal kovuşturmaya geçilir. Ayrıca, anılan Kanuna ilişkin Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’ın 21 inci maddesi uyarınca yetkili müesseseler ilk tespitte uyarılır, mevzuat hükümlerine aykırı işlemlerin ilk tespitten itibaren bir yıl içinde ikinci defa tespit edilmesi halinde 15 gün, üçüncü tespitte ise 30 gün süreyle geçici olarak döviz alım-satım faaliyeti ilgili valilik aracılığı ile durdurulur. Dördüncü tespitte ise yetkili müessese faaliyet izni Müsteşarlıkça iptal edilir.
III.YENİ DÜZENLEMENİN GETİRDİKLERİ:
Döviz büfesi olarak da adlandırılan yetkili müesseselerin kurulmasına, şube açmalarına, faaliyet ve denetimlerine dair esaslar günün ihtiyaçlarına göre gözden geçirilerek Müsteşarlığı’nca yeniden düzenlenmiştir. 22 Eylül 2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulan Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’a ilişkin 2006-32/32 sayılı Tebliğ ile getirilen başlıca değişiklikler şunlardır.
- 1. Kıymetli Madenler Borsasına üye olan yetkili müesseselerin barlar ve külçeler halinde işlenmiş kıymetli madenlerin ithal ve ihracını yapabilmelerine imkân tanınmıştır.
- 2. Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından üretilen basılı altınlar (Cumhuriyet, Ata, vb.) ile standart gram altınların alım satımını yapabilmelerine imkân tanınarak bu müesseselerin kuyumculuk dışında faaliyet alanının genişletilmesi amaçlanmıştır.
- 3. Tebliğde belirlenen faaliyet konusu dışında işlem yaptığı tespit edilen yetkili müesseselerin önceki uygulamada olduğu gibi faaliyet izinleri doğrudan iptal edilmeyerek, önce Tebliğe aykırı faaliyetin durdurulması hususunda uyarılması, uyarıya uymadığı takdirde faaliyet izninin iptal edilmesi öngörülmüştür.
- 4. Avrupa Birliği’ne uyum süreci çerçevesinde yurt dışında yerleşik kişilerin de Türkiye’de yetkili müessese kurabilmelerine imkânı tanınmıştır.
- 5. Yetkili müessese kurulması aşamasında ve faaliyetleri esnasında istenilen belgeler azaltılmış ve sadeleştirilmiştir.
- 6. Yetkili müesseseler nezdinde yapılan denetimler sonucunda tespit edilen mevzuata aykırılıklar nedeniyle uygulanmakta olan 15 veya 30 günlük geçici süreli faaliyeti durdurma işlemlerine son verilmiş, her bir aykırı işlem için 1567 sayılı Kanunun 3/a maddesine göre nakdi para cezası uygulaması başlatılmıştır.
IV.SONUÇ :
Gerek ticari mahiyette ve gerekse tasarruf (yatırım aracı) amaçlı olsun günümüzde döviz ile işlem yapılmasının çok yaygın olduğu ülkemizde Yetkili Müessese adı altında döviz alım/satımına aracılık eden yetkili müesseseler; banka sistemi dışında ticaret konusu yapılan döviz alım/satımının kontrol altına alınması, bu sektörün vergilendirilmesi ve banka sistemine yardımcı bir mali hizmet sektörü olarak 32 sayılı karar kapsamında Hazine Müsteşarlığı tarafından organize edilmiştir. Günümüzde yetkili müesseseler döviz alım/satımına aracılık etmek ile önemli bir pazarı teşkil ederek serbest döviz piyasasının oluşmasına önemli bir katkıda bulunmakta olup, mali sistemimizin ayrılmaz bir parçası olarak yerini almıştır. [2]
İşlem hacmi ve elde edilen kara bakmaksızın her bir döviz büfesinden alınan yıllık (2006) 20.815,90 YTL harç (şubeler için 10.407,90 YTL), çok düşük kârlarla veya zararına çalışan bir çok döviz büfesi için önemli bir yük oluşturmaktadır. İşlem hacmi ve çalışan sayısı çok daha fazla olan diğer finans kuruluşları ile aynı tutarda alınmakta olan harcın makul bir seviyeye indirilmesi gerekir. [3]
Eski düzenlemenin yürürlüğe girdiği 11 Mayıs 2002 ’de, Hazine Müsteşarlığı’nca yapılan açıklamada; “Ülke genelinde 778 yetkili müessese ve 66 şube faaliyet göstermekte olup, yeni şirket kuruluşlarına ve şube açılışlarına izin verilmeme yönündeki uygulamaya aynen devam edilmektedir” denilmesine rağmen, yeni düzenlemenin yürürlüğe girdiği 22 Eylül 2006 ’da Hazine Müsteşarlığı’nca yapılan açıklamada; “Ülke genelinde 760 merkez ve 62 şube olarak faaliyet gösteren bu müesseseler, serbest döviz piyasasının oluşumuna katkıda bulundukları gibi, geçmişte hiçbir kayda tabi olmadan yapılan döviz alım ve satım işlemlerinin kayıt altına alınması sonucu ülke maliyesine önemli miktarda vergi ve harç gelirleri sağlanmasına neden olmuşlardır. Her bir müessesede ortalama 4-5 kişinin istihdam edildiği göz önünde tutulursa, yetkili müesseselerin istihdam açısından da ülke ekonomisine önemli katkısı bulunmaktadır” denilmektedir.
Bize göre de; bu müesseseler, serbest döviz piyasasının oluşumuna katkıda bulundukları gibi, geçmişte hiçbir kayda tabi olmadan yapılan döviz alım ve satım işlemlerinin kayıt altına alınması sonucu ülke maliyesine önemli miktarda vergi ve harç gelirleri sağlanmasına neden oldukları gibi, istihdam açısından da ülke ekonomisine önemli katkısı bulunmaktadır. Ancak, eski düzenleme ile yeni düzenleme arasında geçen dört yılı aşkın sürede yetkili müesseselerin sayılarında artış yerine azalış görülmesinin en büyük sebebi ise, mevzuatında bir engel olmamakla beraber Hazine Müsteşarlığınca bu sektörü disipline etmek amacıyla kuruluş izin taleplerinin yerine getirilmemesi (dondurulması) olmuştur. Ayrıca, bu müesseselerden alınan yüksek tutarlı yıllık harçlar ile son üç yılda yaşanan ekonomik gelişmeler, döviz kurlarındaki hareketsizlik vb. nedenlerde bu sektöre ilgiyi azalmıştır.
Ülkemizde, enflasyonun yüksek olduğu, döviz kurlarındaki hareketliliğin fazla olduğu dönemlerde döviz büfelerine de yatırımcılar açısından büyük ilgi olmakta idi. Özellikle 2001 yılından itibaren bu sektöre ilgi de azalmaya başladı. Mevcut kuruluşlar ise olumsuz piyasa koşulları ve mevzuatın getirdiği ağır koşullar karşısında çoğu zaman önemli zararlar ile karşılaştılar. Değişik zamanlarda bu şirketlerin sıkıntıları kamuoyuna da yansımıştır. Nihayet Hazine Müsteşarlığı ciddi bir düzenleme ile döviz büfelerinin sıkıntılarını kısmen gidermiş bulunmaktadır. Ancak, her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak ödenecek yıllık harçlar, 250.000.-YTL asgari sermaye, 80.000.-€ nakdi teminat gibi şartlar korunarak aynen devam etmektedir.
DİPNOT VE KAYNAKLAR
[1] Talha APAK, Yetkili Müesseseler Mevzuatı, İSMMMO Mali Çözüm Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık 2001, TÜRMOB Sirküler Rapor 2000-3
[2] Talha APAK, Yetkili Müesseseler Mevzuatı-Vergilendirilmesi ve Muhasebesi, Süryay, Muhasebeci ile Diyalog Dergisi, Temmuz 2002
[3] Levent GENÇYÜREK, Maliye Başmüfettişi, Döviz Büfelerinin Geleceği, 06 Mart 2006, www.alomaliye.com