ÖTV Özellikli Konular ve Muhasebe Kayıtları
Dr. Murat Ceyhan
murat.ceyhan@bilgeadam.com
Özel Tüketim Vergisi’ nin kaynağı 4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’ dur ve bu Kanun 12.06.2002 tarihinde 24783 Sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak 01.08.2002 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Üretimden ya da üretimin belirli bir aşamasından genel olarak alınmayıp da tek tek belirlenen ve bazı ürünlerden alınan vergilere “özel tüketim vergisi” denir. ÖTV’ nin özelliği sınırlı sayıda malları kapsamına almasıdır. ÖTV, ekonomik sürecin dağıtım aşamalarından sadece birinde, istisna ve muafiyetler dışında kalan tüm mal ve hizmetlerden genel olarak alınan bir tür işlem vergisidir.
Dolayısıyla ÖTV, bütün mal ve hizmetler üzerinden alınan bir vergi değildir. Sadece belirli mal ve ürünler üzerinden alınan KDV’ye göre daha dar bir alanı kapsayan vergidir.
Özel Tüketim Vergisi başlıca 3 grup mallarda yoğunlaşmaktadır;
- Alışkanlık Veren Mallar (çay, kahve, meşrubat, sigara, alkol, vb…)
- Lüks Tüketim Konusu Mallar (kürk, mücevher, vb…)
- Sürümü Yüksek Olan Mallar (akaryakıt, çimento, vb…)
ÖTV’ ye tabi olacak mallar yasada 4 ayrı liste halinde belirtilmiştir. ÖTV’ nin konusunu sadece mallar oluşturmakta, hizmetlerse vergileme dışında tutulmaktadır. ÖTV harcamalar üzerinden bir kez alınan dolaylı vergi türüne dahil, özel işlem vergisi olarak tanımlanmıştır.
Özel Tüketim Vergisi’nin Alınma Nedenleri
ÖTV’nin alınması farklı nedenlere dayanmaktadır. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Gümrük Birliği nedeniyle kamu gelirlerinde meydana gelen kaybın giderilmesi,
- İthalatın belirli bir ölçüde sınırlanması,
- Belirli kişi ve grupların bazı “kamu hizmetlerinden” diğer kişilere oranla daha fazla yararlanmasının karşılığı olarak,
- Gelir dağılımındaki adaletsizliği gidermek amacıyla,
- Yararları düşük veya sosyal zararları olduğu kabul edilen maddelerin tüketimini kısıtlamak amacıyla,
- Yüksek enflasyon ortamında kaynak kullanımını kısmak amacıyla,
- Avrupa Birliği düzenlemelerine uyum sağlamak amacıyla,
- Tüketim Vergileri’ne basitlik sağlamak amacıyla ÖTV alınmaktadır.
Özel Tüketim Vergisi’ nin Temel Özellikleri
Ülkemizde uygulanan Özel Tüketim Vergisi’nin temel özellikleri şöyle sıralanabilir;
- ÖTV ile on altı değişik ad altında alınan vergi, fon, harç ve paylar tek bir vergiye dönüştürülerek karmaşık yapı ortadan kaldırılmış, basit, uygulaması kolay bir sistem getirilmiştir.
- Bütün malları değil, belirli malları kapsadığından uygulaması kolay, mükellefi az ve etkin bir vergilemedir.
- ÖTV, tek aşamada ve bir kez olmak üzere alınacak, her el değişiminde uygulanmayacaktır.
- Verginin kapsamına giren malları imal ve ithal edenler vergi yükümlüsü sayılacaklar, taşıtlarda ilk satın alanlar verginin mükellefi olarak mütalaa edileceklerdir.
- ÖTV’ nin oranı, yerli ve ithal mallar için aynı olup, farklı oranlar öngörülmemiştir.
Özel Tüketim Vergisi Uygulaması ve Gelir Dağılımı
Özel Tüketim Vergisi bir gider vergisi türü olup, dolaylı vergi niteliğindedir. Dolaylı vergilerin artan oranlı yapısının olmaması her ne kadar gelir dağılımından adaletsizliği gidermede etkisiz olacağı düşünülse de, özellikle toplum tarafından lüks olduğu kabul edilen malların verginin kapsamına alınması veya kapsama alınan diğer malların artan oranlı olarak vergilendirilmesi gelir dağılımını düzeltici etki yapabilir. Örneğin lüks arabalar üzerindeki vergi yükü daha yüksektir. Artan oranlılık gelir dağılımındaki adaletsizliğin giderilmesi için önemlidir. Yüksek gelir sahiplerinin bütçelerinde ağırlı olan ürünlerin vergilendirilmesi artan oranlı bir yük dağılımına yol açar. Bu nedenle, artan oranlı bir gelir vergisinin uygulamasının güç olduğu durumlarda, özellikle az gelişmiş ülkelerde lüks maddeler üzerine yoğunlaştırılan özel tüketim vergileri gelir dağılımını düzeltici etkin bir araç olarak kullanılabilir.
Özel Tüketim Vergisi’ nde Vergiyi Doğuran Olay
Özel tüketim vergisinde, malların “teslimi” veya “ilk iktisabı” vergiyi doğuran olay olarak açıklanmıştır. Vergiyi doğuran olay ÖTV Kanunu’ nun 3’ üncü maddesinde şöyle açıklanmıştır;
“Vergiyi doğuran olay;
a) Mal teslimi veya ilk iktisap hallerinde malın teslimi veya ilk iktisabı,
b) Malın tesliminden önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi,
c) Kısım kısım mal teslim edilmesi mutat olan veya bu hususlarda mutabık kalınan hallerde, her bir kısmın teslimi,
d) Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan satışlarda malların alıcıya teslimi,
e) İthalatta, 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre gümrük yükümlülüğünün doğması, ithalat vergilerine tâbi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescilidir.”
Özel Tüketim Vergisi’ nde Teslim
ÖTV Kanunu’nun 2 nci maddesine göre teslim; Bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devredilmesidir. Bir malın alıcı veya onun adına hareket edenlerin gösterdiği yere veya kişilere tevdii teslim hükmündedir. Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın nakliyesinin başlatılması veya nakliyeci ya da sürücüye tevdi edilmesi de mal teslimidir. Trampa iki ayrı teslim hükmündedir. Kap veya ambalajların geri verilmesinin mutat olduğu hallerde teslim, bunların içinde bulunan mallar itibarıyla yapılmış sayılır.
Aşağıdaki haller de teslim sayılır:
a) Vergiye tâbi malların, vergiye tâbi olan malların imali dışında her ne suretle olursa olsun kullanılması, sarfı, işletmeden çekilmesi veya işletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, teberru gibi namlarla verilmesi,
b) Mülkiyeti muhafaza kaydıyla yapılan satışlarda zilyetliğin devri.
Özel Tüketim Vergisi’ nde Mükellef
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 4’ üncü maddesine göre mükellef;
a) (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanları imal, inşa veya ithal edenler ile bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler,
b) (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olanlar için; motorlu araç ticareti yapanlar, kullanmak üzere ithal edenler veya müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenlerdir.
Mükellefin Türkiye içinde ikametgâhının, işyerinin, kanuni ve iş merkezlerinin bulunmaması halleri ile gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığı, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla vergiye tâbi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir.
Özel Tüketim Vergisi’nde İstisnalar
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 5 ve 6’ıncı maddeleri “istisna” hükümleri niteliğindedir. Buna göre Kanun’da istisnalar 3 ana başlık altında sıralanmıştır. Kanun madde sıraları dikkate alınarak istisnalar aşağıda maddeler halinde sayılmıştır.
a) İhracat İstisna (Ö.T.V.K. Mad.5)
b) Diplomatik İstisnası (Ö.T.V.K. Mad.6)
c) Diğer İstisnalar (Ö.T.V.K. Mad.7)
İhracat İstisnası: Bu istisnanın varlığı Kanunla 2 koşula bağlanmıştır. Buna göre ihracat istisnası için;
- Teslim yurt dışındaki bir müşteriye yapılmalıdır. Yurt dışındaki müşteri tabiri; ikametgâhı, işyeri, kanuni ve iş merkezleri yurt dışında olan alıcılar ile yurt içinde bulunan bir işletmenin, yurt dışında faaliyet gösteren şubelerini ifade eder.
- Teslim konusu mal, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinden çıkmış olmalıdır. Malın ihraç edilmeden önce yurt dışındaki alıcı adına hareket edenlere veya bizzat alıcıya işlenmek ya da herhangi bir şekilde değerlendirilmek üzere yurt içinde teslimi ihracat sayılmaz. Yolcu beraberi eşya ve bavul ticareti kapsamında yapılan teslimler ise ÖTV’ de ihracat istisnası kapsamında sayılmazlar.
ÖTV mükelleflerince ihracat istisnası uygulanarak ihraç edilen malların, Gümrük Kanunu hükümlerine göre geri gelmesi halinde ithalatta ÖTV uygulanmayacaktır. Ancak, ihracatçıların ÖTV iadesinden yararlandığı ihracat işlemine konu malların veya ÖTV ödemeksizin ihraç kaydıyla satın alarak ihraç ettiği malların geri gelmesi halinde, gümrük idaresince geri gelen mallar için ithalatın yapıldığı tarih itibariyle ÖTV uygulanacaktır. (1 Seri No.lu Özel Tüketim Vergisi Genel Tebliği)
İhraç edilen malların alış faturaları ve benzeri belgeler üzerinde gösterilen ve beyan edilen özel tüketim vergisi ihracatçıya iade edilir. Dolayısıyla ÖTV yüklenerek satın alınan bir malın ihracında iade söz konusu olduğunda; belgeye dayanması ve beyan edilmiş olması gerekmektedir.
ÖTV iadeleri için 5 metot öngörülmüştür. Bunlar;
- Mahsup
- Belirli sınırlar içerisinde nakden iade,
- YMM tasdik raporu ile,
- Teminat karşılığında,
- Vergi incelemesi raporu ile.
Diplomatik İstisna: Ö.T.V.K.’nun 6’ncı maddesinde, “(I), (II) ve (III) sayılı listelerde yer alan malların, karşılıklı olmak kaydıyla yabancı devletlerin Türkiye’deki diplomatik temsilcilikleri, konsoloslukları ve uluslararası anlaşmalarla vergi muafiyeti tanınan uluslararası kuruluşlar ve bunların diplomatik haklara sahip mensupları tarafından kendi ihtiyaçları için ilk iktisabı, ithali veya bunlara teslimi vergiden müstesnadır.” hükmü yer almaktadır. Görüldüğü üzere diplomatik istisna tüm mallar için değil, belirli grup mallar için, belirli şartlar altında tanınan bir istisnadır. Söz konusu şartlardan birinin gerçekleşmemesi durumunda diplomatik istisnadan söz etmek mümkün değildir.
Diğer İstisnalar: Kanun’un 7’nci maddesinde sayılan hallerde uygulanan askeri, sosyal, ekonomik amaçlı istisnalardır. 7’nci madde şöyledir;
“Bu Kanuna ekli;
1.(I) sayılı listede yer alan malların;
a) Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Milli İstihbarat Teşkilâtının ihtiyacı için bu kuruluşlara veya bunların gerek göstermeleri üzerine ve işlemlerin bu kuruluşlar adına yapılması koşuluyla akaryakıt ikmalini yapanlara teslimi,
b) 6326 sayılı Petrol Kanunu hükümlerine göre petrol arama ve istihsal faaliyetlerinde kullanılmak üzere bu faaliyetleri yapanlara teslimi,
2.(II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tâbi mallardan, münhasıran aracı sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibatı bulunanların malûl ve sakatlar tarafından beş yılda bir defaya mahsus olarak bizzat kullanılmak üzere ilk iktisabı,
3.(II) sayılı listede yer alan mallardan; uçak ve helikopterlerin Türk Hava Kurumu tarafından ilk iktisabı,
4.(IV) sayılı listedeki 9302.00 ve 93.03 tarife pozisyonunda yer alan malların Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Milli İstihbarat Teşkilâtı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğüne teslimi veya bunlar tarafından ithali,
5.(IV) sayılı listede yer alan malların genel ve katma bütçeli dairelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere ve bunların teşkil ettikleri birliklere bedelsiz teslimi veya bunlar tarafından bedelsiz olarak ithali,
6.Kanuna ekli listelerdeki mallardan 4458 sayılı Gümrük Kanununun 167 nci maddesi [(5)numaralı fıkrasının (a) bendi ile (7) numaralı fıkrası hariç], geçici ithalat ve hariçte işleme rejimleri ile geri gelen eşyaya ilişkin hükümleri kapsamında gümrük vergisinden muaf veya müstesna olan eşyanın ithali (Bu Kanunun 5 inci maddesinde düzenlenen ihracat istisnası ile 8 inci maddesinin (2) numaralı fıkrasında düzenlenen ihraç kaydıyla teslimlerde verginin tecil ve terkin edilmesi uygulamasından yararlanılarak ihraç edilen, ancak 4458 sayılı Gümrük Kanununun 168, 169 ve 170 inci maddelerinde belirtildiği şekilde geri gelen eşyanın ithalat istisnasından faydalanabilmesi için, bu eşya ile ilgili olarak ihracat istisnasından veya tecil-terkin uygulamasından faydalanılan miktarın gümrük idaresine ödenmesi veya bu miktar kadar teminat gösterilmesi şarttır.),
7.4458 sayılı Gümrük Kanununun transit, gümrük antrepo, dahilde işleme, gümrük kontrolü altında işleme rejimlerine tâbi tutulanlar ile serbest bölgeler ve geçici depolama yerleri hükümlerinin uygulandığı mallar, vergiden müstesnadır.
Özel Tüketim Vergisi’nde İndirim
ÖTV harcamalar üzerinden bir kez alınan bir vergidir. Üzerinden ÖTV hesaplanarak alınmış bir malın sonraki el değiştirmelerinde ÖTV hesaplanmaz, alınmaz. Genel olarak; ÖTV, üzerinden hesaplandığı malın maliyeti yoluyla fiyatı içinde yer alır. Bu yol ile tüketiciye aktarılır ve tüketicinin üzerinde kalır. Ancak bazı koşulların gerçekleşmesi halinde, ÖTV’ nin ödeyen yükümlüye iadesi gündeme gelmektedir:
- ÖTV’ ye tabi malların listeye dahil başka bir malın üretiminde kullanılması,
- ÖTV’ ye tabi malların ihraç edilmesi halinde, ödenen vergi Maliye Bakanlığı’nın belirleyeceği esaslara göre ödenecek vergiden indirilir. Maliye Bakanlığı ÖTV indirimini de kapsayan esasları1 No.lu Tebliğ ile açıklamıştır. Buna göre; ÖTV iadesinden sadece imalatçılar yararlanabilir. İmalatçıların satın aldıkları mal ile ürettikleri mal aynı listede yer almalıdır. ÖTV’ nin indirim konusu yapılabilmesi için tahakkuk etmesi yeterli değildir, ödenmiş olması gerekir. İndirim konusu ÖTV’ nin mutlaka fatura ve benzeri belgelerde gösterilmiş olmalıdır.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 9 uncu maddesi vergi indirimi konusunu ele almaktadır. Buna göre söz konusu hüküm şu şekildedir; “Özel tüketim vergisine tâbi malların, yer aldığı listedeki başka bir malın imalinde kullanılması halinde ödenen vergi, Maliye Bakanlığınca belirlenen esaslara göre ödenecek vergiden indirilir.”
Özel Tüketim Vergisi’nde Sorumluluk
Kanun’un 13 üncü maddesinde düzenlenen sorumluluk müessesesiyle vergi güvence altına alınmak istenmiştir. Buna göre; I ve II sayılı listelerde yer alan mallarda için müteselsil sorumluluk geçerlidir. III ve IV sayılı listelerde yer alan mallar için müteselsil sorumluluk söz konusu değildir. 13 üncü madde aşağıdaki gibidir;
1.Gerçek veya tüzel kişiler tarafından ithal edilen ham petrolün Türkiye’deki rafinerilere fason olarak rafine ettirilmesi sonucu elde edilen (I) sayılı listedeki malların tesliminde doğacak özel tüketim vergisinin ödenmesinden, ham petrol ithalini gerçekleştirenlerle birlikte, ilgili rafineri şirketi müteselsilen sorumludur.
2.(I) sayılı listedeki malları teslim alanların, bu malları daha yüksek tutarda vergiye tâbi bir mal olarak kullanmak veya üçüncü kişilere satmak suretiyle vergi ziyaına sebebiyet vermeleri halinde, ziyaa uğratılan vergi bunlar adına tarh olunur ve tarhiyata 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 344 üncü maddesine göre vergi ziyaı cezası uygulanır.
3.(II) sayılı listedeki malların ilk iktisabı, teslimi veya ithaline ilişkin işlemleri gerçekleştirenler, bu işlemlerden önce özel tüketim vergisinin ödendiğini gösteren belgeleri aramak zorundadırlar. Bu mecburiyete uymamak suretiyle gerekli verginin ödenmesinden önce işlem yapan gümrük memurları, kayıt ve tescile yetkili memurlar, motorlu araç ticareti yapanlar, bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler ile icra memurları, ziyaa uğratılan vergi, vergi cezası ve gecikme faizinden mükellefle birlikte müteselsilen sorumludurlar. Ancak bunlar, ödemek zorunda kaldıkları vergi, ceza ve faizler için mükellefe rücu hakkına sahiptirler.
Özel Tüketim Vergisi’nde Vergileme Dönemi
ÖTV’ de vergileme dönemi, yasaya bağlı olarak çıkarılan listelere göre farklılık göstermektedir. 4760 Sayılı Kanun’un 14 üncü maddesine göre bu konudaki önemli başlıklar şöyle sıralanabilir;
- Vergilendirme dönemi; bu Kanuna ekli (I) sayılı listedeki mallar için her ayın ilk on beş günlük birinci ve kalan günlerinden oluşan ikinci dönem, (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanların tesliminde, faaliyette bulunulan takvim yılının birer aylık dönemleridir. Beyanname, (I) sayılı listedeki mallar için vergilendirme dönemini izleyen onuncu günü, diğer mallar için vergilendirme dönemini izleyen ayın on beşinci günü akşamına kadar mükellefin katma değer vergisi yönünden bağlı olduğu vergi dairesine verilir.
- (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tâbi mallara ait özel tüketim vergisi beyannamesi, ilk iktisap ile ilgili işlemlerin tamamlanmasından önce bu işlemlerin yapıldığı yer vergi dairesine verilir ve vergi aynı günde ödenir.
- İthalatta alınan vergi, ilgili gümrük idaresince hesaplanır ve gümrük mevzuatına göre kabul edilen beyanname veya diğer belgeler üzerine imza alınmak suretiyle mükellefe, kanunî temsilcisine veya gümrük müşavirine tebliğ edilir. Bu tebliğ üzerine ortaya çıkacak ihtilaflar için ithalat vergilerinin tâbi olduğu usul ve esaslar uygulanır. Bu vergi, ithalat vergileri ile aynı zamanda ödenir. İthalat vergilerine tâbi olmayan mallara ait vergi, gümrük mevzuatına göre kabul edilen beyannamenin veya diğer belgelerin tescili tarihinde, bu tarihteki oran veya tutarlar üzerinden hesaplanarak tahsil edilir.
Özel Tüketim Vergisi Ve Maddi Duran Varlıklar
Bir maddi duran varlığın (örneğin kamyon) satmak amacıyla işletme tarafından alınmasında (örneğin Kamyon ticareti yapan bir firma) ÖTV’ nin doğması söz konusu değildir. Ancak bu tarz bir varlığın satmak yerine aktife alınmasında (örneğin kamyonun aktife alınarak şirket tarafından kullanılması) ÖTV’ nin doğacağı tabidir zira ilk iktisap olarak mütalaa edilecektir. (sonradan karar alınması durumunda emsal bedeli kullanılacaktır)
ÖTV kapsamında amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (ATİK) neler olduğu ve hangi oranlar üzerinden vergilendirileceği konusu 4760 sayılı Kanun’ un ekli II ve IV sayılı listelerinde belirtilmiştir.
Satın alınan ATİK’ lerin maliyetlerinin belirlenmesinde V.U.K.’nun 269 ve 270 inci maddelerindeki düzenlemelerin dikkate alınması gerekir. V.U.K.’ nun 269 uncu maddesi maliyet bedeli ile değerlenecek gayrimenkulleri sıralarken, konumuza ilişkin asıl madde olan 270 inci maddede, satın alınan ATİK’ lere ait ÖTV’ nin nasıl mütalaa edilmesi gerektiği konusuna açıklık getirilmiştir. İlgili maddeye göre mükellefler Özel Tüketim Vergilerini, maliyet bedeline intikal ettirmek veya genel giderler arasında göstermekte serbesttirler. Maliyete intikal ettirilen ÖTV amortisman yoluyla gider yazılabilecektir. Ödenen ÖTV’ nin indirim konusu yapılması söz konusu değildir.
Özel Tüketim Vergisi ve Katma Değer Vergisi Karşılaştırması
Özel Tüketim Vergisi ile Katma Değer Vergisi’nin en temel farkı, verginin kapsamı konusunda ortaya çıkmaktadır.
Bilindiği üzere, KDV, ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan tüm teslim ve hizmetlerin konu edildiği, genel nitelikli bir tüketim vergisidir. Başka bir ifade ile, Katma Değer Vergisi Kanunu’nda tanımlanan istisnalar dışında Türkiye’de yapılan ve yukarıda belirtilen nitelikleri taşıyan her türlü mal ve hizmet teslimleri KDV’nin konusuna girmektedir.
ÖTV’nin konusuna ise, belirli ve az sayıda mal girmektedir. Kabul edilen Kanuna ekli dört ayrı listede yer alan (207) çeşit mal, ÖTV’nin kapsamına alınmıştır. Bu listelerde yeralmayan malların teslimi ÖTV’ye tabi değildir. Listelerde bulunan mal grupları ana başlıklar itibarıyla şöyledir;
I Sayılı Liste A Cetveli; Petrol ürünleri
I Sayılı Liste B Cetveli; Solvent ve benzeri ürünler
II Sayılı Liste; Motorlu nakil vasıtaları (aksam ve parçalar hariç)
III Sayılı Liste; Alkollü içecekler, kolalı gazozlar, tütün mamülleri
IV Sayılı Liste; Lüks tüketim malları (çoğunluğu eskiden %26 oranında katma değer vergisine tabi olan mallardan oluşmaktadır.)
Öte yandan, Özel Tüketim Vergisi’nin konusuna giren bir hizmet türü yoktur.
Tüm mal ve hizmetleri kapsayan genel nitelikli tüketim vergisi olan katma değer vergisinde amaç, gelir toplamanın yanısıra, bir vergi ödeme gücü olan harcamaların da vergilendirilmesidir. Bu yolla, gerçek vergi ödeme gücüne ulaşılması hedeflenmiştir. Ancak, özel tüketim vergisinde, bundan farklı olarak, tüm vergilerde olduğu gibi, yine var olan, gelir toplama amacının yanısıra, tüketicilerin harcama kalıplarının etkilenmesi de hedeflenmiştir.
Bilindiği gibi, Kanunun 1 inci maddesi hükmü gereğince, katma değer vergisi, her aşamadaki mal ve hizmet teslimlerinde alınmaktadır. Bu bağlamda, imalatçıdan toptancıya yapılan satışlar da, perakendeciden nihai tüketiciye yapılan satışlar da, katma değer vergisine tabi bulunmaktadır. Oysa Özel Tüketim Vergisi, verginin konusuna giren malların sadece ilk tesliminde (imal veya inşa edenler tarafından teslimi aşamasında) alınmaktadır. Söz konusu mallardan ithal edilenler için vergi ithalat aşamasında doğmaktadır. ÖTV’ nin kapsamında bulunan malların ilk defa tesliminden veya ithalinden sonraki teslimleri verginin konusuna girmemektedir.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 11 inci maddesinde, (II), (III) ( tütün mamulleri hariç) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar için, verginin matrahının, bunların tesliminde, ilk iktisabında veya ithalinde, hesaplanacak özel tüketim vergisi hariç, katma değer vergisi matrahını oluşturan unsurlardan teşekkül edeceği hükme bağlanmıştır. Buna göre, özel tüketim vergisi, katma değer vergisi matrahına dahil edilirken, katma değer vergisi, özel tüketim vergisi matrahına dahil edilmeyecektir.
Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nda indirim mekanizmasının öngörüldüğü tek istisna, vergiye tabi bir malın, aynı listedeki başka bir malın girdisi olması durumunda sözkonusu olmaktadır. Bu durumda, girdi mal üzerinden ödenen özel tüketim vergisi , bu girdi kullanılarak üretilen ve vergiye tabi olan diğer malın teslimi aşamasında tahsil edilen vergiden indirim konusu yapılabilecektir. Bu indirimin yapılabilmesi için girdi mal ile üretilen malın aynı listede olması şarttır. Örneğin, (I) sayılı listedeki bir malın (IV) sayılı listedeki bir malın üretiminde kullanılması halinde bu indirim sözkonusu olamayacaktır. Bu durumda, girdi mal üzerinden ödenen özel tüketim vergisi, imalatçının maliyetinin bir unsuru olacaktır.
Özel Tüketim Vergisi’nin ihdas edilmesindeki amaç, yukarıdaki mal grupları üzerinden ilave bir tüketim vergisi alınması değildir. Amaç, çok sayıdaki ve değişik isimdeki vergileri tek vergi şemsiyesinde toplayarak uygulamada kolaylık sağlamaktır. Özel Tüketim Vergisi ile bu mallar üzerinden alınan 16 değişik vergi, harç, fon ve payı yürürlükten kaldırmıştır. dolaylı vergi yükü şöyle hesaplanacaktır;
| Fabrika teslim fiyatı | 100,00 |
| ÖTV (% 6.7) | 6.70 |
| KDV matrahı | 106,70 |
| KDV (%18) | 19,20 |
| Fatura Toplamı | 125,90 |
| Dolaylı vergi yükü | 25,90 |
Özel Tüketim Vergisi Muhasebe Kayıtları
Ö.T.V.K. Mad. 9’ da; vergiye tabi malların yer aldığı listedeki başka bir malın imalinde kullanılması halinde ödenen verginin, ödenecek vergiden indirilmesi suretiyle ÖTV’ nin her bir mal için bir kez uygulanması öngörülmüştür.
Örneğin; (A) firması 20.000 YTL’ lik (X) almış, söz konusu (X) i (Y) üretiminde hammadde olarak kullanmış ve (Y) yi imal etmiştir. Bu durumda (X) için ödenen vergi, imal edilen (Y) nin teslimi nedeniyle vergi dairesine beyan edilip, ödenecek vergiden indirilecektir.
Muhasebe kayıtları ise şu şekilde olacaktır; (KDV ihmal edilmiştir)
________________________ / ________________________
150 İLK MADDE MALZEME 20.000,00
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 1.000,00
……………………………..102 BANKALAR 21.000,00
(X) alımı muhasebe kaydı
________________________ / ________________________
102 BANKALAR
……………………………..600 YURTİÇİ SATIŞLAR 30.000,00
……………………………..360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 1.500,00
(Y) satımı muhasebe kaydı
________________________ / ________________________
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 1.500,00
……………………………..193 PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE FONLAR 1.000,00
……………………………..102 BANKALAR 500,00
Beyan ve ödeme kaydı
________________________ / ________________________
YARARLANILAN KAYNAKLAR
- ÇAKIR Meral, “Katma Değer Vergisi Gözlüğüyle Özel Tüketim Vergisine Bir Bakış”, http://www.kobiline.com, 09/05/2006.
- ÇANKAYA İslam, “Muhasebecilerin El Kitabı”, Meslek Yapıtları, 5. Baskı, 2004, Ankara.
- DORUKKAYA Şakir, ÜLGEN Soner, “100 Soruda Özel Tüketim Vergisi”, TOBB Yayınları, Ankara.
- http://www.gelirler.gov.tr, 07/05/2006.