Levent GENÇYÜREK
Maliye Başmüfettişi
9 Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Görevlisi
I-GİRİŞ
Kendi kendine yapması gereken işleri bedensel veya zihinsel kabiliyetlerinde, kalıtımsal veya sonradan meydana gelen herhangi bir noksanlık sonucu yapamayan kişilerin toplumsal yaşama katılımı ve bunların yaşam şartlarının iyileştirilmesi anayasal olarak güvence altına alınmıştır. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 9 Aralık 1975 tarihindeki toplantısında kabul edilen 3447 Sayılı “Sakat Kişilerin Hakları Beyannamesi”nde; Sakat kişilerin mümkün olduğu kadar kendilerine güvenmelerini sağlayacak tedbirlerin alınması gereği vurgulanırken sakat kişilerin tıbbi, psikolojik ve fonksiyonel tedavi yanında protez ve ortopedik uygulamalar, tıbbi ve sosyal rehabilitasyon çalışmaları, eğitim, mesleki eğitim, staj ve rehabilitasyon, yardım, istişare, plasman hizmetleri, sakat kişinin kabiliyet ve maharetlerini en yüksek düzeye çıkaracak ve onların sosyal beraberliğini hızlandıracak diğer bütün faaliyetlerden yararlanma haklarının bulunduğu ifade edilmiştir.
Sakatları (Engelli) ekonomik açıdan desteklemek, bu kişilerin çalışma ve sosyal hayata katılımlarını sağlanmak için alınan tedbirler içersinde taşıt alımında sağlanan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) istisnası önem arz etmektedir. Alınan taşıtın cinsine göre 4.000 YTL ile 16.000 YTL arasında ekonomik bir avantaj sağlayan bu uygulaman, yaşamını rahat ve uygun koşullarda sürdürmek için bir taşıt aracına gereksinim duyan ancak yeterli finansal gücü bulunmayan engeliler için önemli bir fırsattır.
Malul ve Engellilerin uygun şartlarla motorlu taşıt edinmelerine imkan veren ÖTV istisnasının kısaca değerlendirilmesi yanında uygulamada ortaya çıkan sorunlara ilişkin çözümler yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
II-ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ İSTİSNASI
4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanununda 5228 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle, engellilere motorlu taşıt araçlarının yurt içinden satın alınması veya ithal edilmesi sırasında sağlanan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) istisnasının kapsamı 31.07.2004 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere genişletilmiştir. Anılan kanunun “Diğer İstisnalar” başlıklı 7 inci maddesinin 2 inci bendi uyarınca;
“Madde 7 – Bu Kanuna ekli;
- (Değişik: 16/7/2004 – 5228/21 md.) (II) sayılı listede yer alan kayıt ve tescile tâbi mallardan;
- a) 87.03 (motor silindir hacmi 1.600 cm³`ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³`ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malûl ve engelliler tarafından,
- b) 87.03 (motor silindir hacmi 1.600 cm³`ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³`ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, bizzat kullanma amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malûl ve engelliler tarafından,
Beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı,…………………………”
Özel Tüketim Vergisinden istisnadır.
Yapılan düzenleme ile, bizzat kullanmak amacıyla sakatlığına uygun özel tertibat yaptıranlara sağlanan ÖTV istisnasına ek olarak, sakatlık derecesi % 90 ve daha fazla olanlar engellilerin (taşıt üçüncü dereceye kadar kan ve sihri hısımlarından birisi veya noterce düzenlenmiş iş akdine bağlı olarak istihdam edilen bir sürücü tarafından kullanılacak) bazı taşıt araçlarını özel tertibat veya mekanik ilave yaptırılması şartı olmaksızın Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) ödemeden satın alabilmelerine imkân sağlanmıştır.
Malül ve engellilerin ÖTV ödemeden iktisap edebilecekleri taşıt araçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
– Motor silindir hacmi 1600 cm3 ü aşmayan binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar(steyşın vagon,arazi taşıtı ve jeepler dahil),
– Motor silidir hacmi 2800 cm3’ü aşmayan eşya taşımaya mahsus taşıtlar,
– Motosikletler, mopedler ve bir yardımcı motoru bulunan tekerlekli taşıtlar,
1- Sakatlık Derecesi %90’nı Aşanlar
Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli (II) sayılı listede bulunan taşıt araçlarından motor silindir hacmi 1.600 cm³’ü aşmayan binek otomobilleri, motor silindir hacmi 2.800 cm³’ü aşmayan kamyonet, pikap vb. eşya taşımaya mahsus taşıt araçları ile motosikletlerin sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malul ve engelliler tarafından yetkili satıcı veya galeriden ilk defa satın alınmasında ÖTV ödenmeyecektir.
Özel Tüketim Vergisi Kanununda 5228 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik sonucu, malül ve engellilere sağlanan ÖTV istisnasının kapsamı genişletilmiş ve engel derecesi %90’nı aşanların(görme, işitme, konuşma,,ortopedik veya zihinsel engelli) herhangi bir mekanik ilave veya tadilat yapılması şartı olmaksızın yurt içinden veya yurt dışından iktisap ettikleri taşıt araçlarından ÖTV tahsil edilmemesi sağlanmıştır.
Sakatlık derecesinin %90 ve üzerinde olduğu, “Özürlülere Verilecek Sağlık Raporları Hakkında Yönetmelik” uyarınca Sağlık Bakanlığının belirlediği sağlık kuruluşlarından(tam teşekküllü Devlet Hastanesi) alınacak rapor ile belgelendirilmesi şartıyla, yukarda vasfı ve motor silindir hacmi belirtilmiş olan araçlardan birisinin engelliler tarafından ÖTV ödenmeden satın alınması veya ithal edilmesi imkan dahilindedir.
Sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olduğuna dair yetkili sağlık kuruluşlarından alınacak sağlık kurulu raporu, araçların ilk iktisabının yapılacağı motorlu araç ticareti yapanlar tarafından vergi dairesine verilecek (2A) Numaralı ÖTV beyannamesine eklenecek ve beyannamede ÖTV hesaplanmayacaktır. Vergi dairesince kabul edilen beyanname ve ekleri incelenerek tahakkuk fişi ve istisna uygulandığını gösteren “ÖTV Ödeme Belgesi” düzenlenecek ve mükellefe verilecektir.
Bu şekilde yurt içinden taşıt aracı iktisap edecek veya ithal edecek olanların motorlu taşıt kullanma ve ehliyet alma imkanları olmadığı için bunlar adına alınan taşıtlar başkaları tarafından kullanılacaktır. Bu kişilerde, Gümrük Vergilerinden Muafiyet ve İstisna Tanınacak Haller Hakkında Karar ve Karayolları Trafik Yönetmeliği’nde tanımlandığı üzere, araç sahibinin üçüncü dereceye kadar kan ve sihri hısımlarından birisi veya noterce düzenlenmiş iş akdine bağlı olarak istihdam edilen bir sürücü olacaktır.
2-Sakatlık Derecesi %90’nın Altında Olanlar
Yukarıda belirtilen şartları taşıyan araçların bizzat kullanmak amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malul ve engelliler tarafından ilk iktisabı ÖTV’den istisna edilmiştir. Bu istisnadan yararlanan kişilerin istisna uygulanan ilk iktisaplarına ilişkin olarak mükellefler tarafından verilecek ÖTV beyannamesine;
– Alıcının maluliyeti veya sakatlığı ile özel tertibat yaptırılan araçları kullanabileceğine dair Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca yetkili sağlık kuruluşlarından alınan sağlık kurulu raporu,
– Aracın sakatlığa uygun olarak tadil edildiğine dair teknik belgenin aslı veya noter onaylı örneği,
– Alıcının “H” sınıfı sürücü belgesinin fotokopisi,
eklenecek ve beyannamede ÖTV hesaplanmayacaktır.
Vergi dairesince kabul edilen beyanname ve ekleri incelenerek, araçta yapılan özel tertibatın raporda yazılı sakatlığa uygun hareket ettirici bir tadilat olduğu tespit edilecektir. Bu tespit üzerine tahakkuk fişi ve istisna uygulandığını gösteren “ÖTV Ödeme Belgesi” düzenlenecek ve mükellefe verilecektir.
3-ÖTV İstisnasının Süresi
İstisnadan yaralanarak yeni taşıt alımında ÖTV ödemeyen malül ve engelliler, sakatlık derecelerine bakılmaksızın 5 yıl süre ile ikinci bir defa bu istisnadan yararlanamayacaklardır. İstisnadan yararlanarak adlarına bir taşıt aracı tescil edilenlerin tescil tarihinden itibaren 5 yıl süresince ÖTV ödemeden taşıt aracı satın almaları veya ithal etmeleri mümkün değildir.
Burada malul veya engelli adına ÖTV ödenmeden kayıt edilen taşıtın çalınması durumunda alınacak taşıt içinde 5 yıllık sürenin geçerli olduğunu belirtmek gerekir. Buna göre, özel tertibatı bulunan veya %90 ve üzeri engelli adına kayıtlı olan aracın çalınmasından sonra çalınan araç yerine yeni alınacak olan özel tertibatlı araç içinde çalınan aracın alındığı tarihten itibaren 5 yıllık süre hesaplanacak, 5 yıllık süre geçmeden alınan yeni araç için ÖTV ödenecektir.[1]
4-İstisnadan Yararlanılan Aracın Satılması
ÖTV Kanununun 15. maddesinin 2 numaralı fıkrası uyarınca, motorlu taşıtlardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabında ÖTV istisnasından yararlananların, bu taşıtı aradan kaç yıl geçerse geçsin istisnadan yararlanma imkanı olmayan bir kişi veya kuruma devretmeleri halinde, bu devir dolayısıyla adına kayıt ve tescil işlemi yapılandan, ilk iktisaptaki matrah üzerinden (taşıtın satın alındığı tarihteki ÖTV’ye tabi bedelden), istisnadan yararlanamayan kişi adına kayıt ve tescil tarihindeki orana göre, bu tarihte tarh ve tahakkuku yapılacak olan ÖTV tahsil edilecektir.Burada 5 yıllık sınırın önemi yoktur.ÖTV ödenmeden alınana araç kaç yıl geçerse geçsin malul veya engelli şartlarını taşımayanlara satılırsa daha önce alınmayan ÖTV tahsil edilecektir.
Veraset yoluyla intikallerde bir ayrıcalık sağlanmış olup, yeni olarak satın alınırken sakatlık istisnası dolaysıyla ÖTV ödenmeyen söz konusu taşıt araçlarının veraset yoluyla intikallerinde, ÖTV’nin sonradan tahsili yoluna gidilmeyecektir.
5-Sakatlık Derecesi %90’nın Altında Olanlar İçin Araçta Özel Tertibat Yapılması Şartı
Uygulamada ortaya çıkan sorunlardan birisi, sakatlık derecesi %90’nın altında olan engellilerin ÖTV istisnasından yararlanabilmeleri için satın alacakları araçlarda özel tertibat yapılması gereğidir. ÖTV istisnası için gerekli olan “H” sürücü belgesi 2918 Sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 38inci maddesi uyarınca, Özel tertibatlı olarak, imal, tadil veya teçhiz edilmiş motosiklet veya otomobil türünden araçları kullanacak hasta veya sakatlara verilmektedir. Görüldüğü üzere, ÖTV istisnasından yararlanmak için H sürücü belgesi gerekli olduğundan, bir aracı tadil veya özel tertibat yapmaksızın kullanabilen engelliler bu imkandan yararlanamamaktadır.
Sakatlık dereceleri % 90 dan az olan malûl ve engellilerin bu durumlarını; tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınan sağlık kurulu raporu ile belgelendirmeleri ve kendi adlarına kayıt ve tescilli olan taşıtların engellilik haline uygun özel tertibatlı veya özel tertibatlı hale getirilmiş taşıtlar olduğunu belirten “Motorlu Araç Tescil Belgesi”nin ilgili tescil kuruluşlarınca onaylanmış örneği ile “Araçlar İçin Teknik Belge” ve “Proje Raporu”nun aslı veya noter onaylı örneğini ilgili vergi dairelerine ibraz etmeleri halinde bu istisna hükmünden yararlanabilecekleri ifade edilmiştir.
6- Sakatlık Derecesi %90’nın Altında Olanlar İçin Araçta Yapılacak Özel Tertibatın Şekli
Sakatlık derecesi %90’nın altında olan engellilerin ÖTV istisnasından yararlanabilmeleri için satın alacakları araçlarda yapılması gereken özel tertibatın biçimi ve özelliği de uygulamada sıkıntı yaratan bir husustur. Gelir İdaresi, elin kavrayacağı şekilde direksiyon simidine direksiyon topuzu eklenmesi, silecek kolunun sağ taraftan sol tarafa alınması veya vites kolunun yükseltilmesini özel tertibat olarak kabul etmediğinden bu tür değişiklikler yapılsa da taşıt aracının ÖTV ödenmeden alınması mümkün değildir.Diğer taraftan, sakatlığa uygun hareket ettirici başka özel bir tertibat yapılmadığı sürece otomatik vitesli araçlar da özel tertibatlı araç sayılmadığından bu araçların engelliler tarafından satın alınmasında ÖTV istisnası söz konusu olmamaktadır.[2]
Hareket ettirici özel tertibatın ilk iktisap işleminden önce yapılması yeterli olacaktır. Bu tertibatın imalat aşamasında veya sonra yapılması, ilk iktisaptan önce yapılmış olmak kaydıyla, istisna uygulanmasına engel teşkil etmemektedir.
V-SONUÇ
Engelleri dolaysıyla özel tertibatlı motorlu taşıt kullanmak zorunda olanlarla, hiçbir şekilde taşıt kullanması imkanı bulunmayıp akraba veya istihdam ettiği kişilerin kullandığı taşıtlarla ulaşımını sağlayabilecek olan engellilere, iktisap edecekleri taşıtlarla ilgili ÖTV istisnasının sağlanması, ekonomik açıdan bir destek olma yanında bu kişilerin çalışma ve sosyal hayata katılımlarını da sağlayacak önemli bir teşvik olarak görülmelidir.
*SURYAY DİYALOG DERGİSİ MART 2006, SAYI:215 YAYIMLANAN YAZI
[1] İstanbul Defterdarlığı’nın 31.12.2003 tarih ve 7329 Numaralı Özelgesi
[2] İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı’nın 11.11.2005 tarih ve 7932 Numaralı Özelgesi