Talha APAK
Yeminli Mali Müşavir
Galatasaray Üniversitesi
MYO Öğretim Görevlisi
2005 YILINA İLİŞKİN OLUP 2006 YILINDA BEYAN EDİLECEK GELİRLER VE BEYANNAME ÜZERİNDEN YAPILACAK İSTİSNA VE İNDİRİMLER
- GİRİŞ
193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 2’nci maddesine göre, gelire giren kazanç ve iratlar şunlardır;
- Ticari kazançlar,
- Zirai kazançlar,
- Ücretler,
- Serbest meslek kazançları,
- Gayrimenkul sermaye iratları,
- Menkul sermaye iratları,
- Diğer kazanç ve iratlar.
Gelir Vergisi mükelleflerinin 2005 yılı gelirlerini 2006 yılı Mart ayında beyan etmeleri gerekmektedir. GVK’nun 92’nci maddesi gereği yıllık beyanname Mart ayının 15’inci günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine verilir. Beyan edilen ve ödenmesi gereken vergiler ise, GVK’nun 117’nci maddesi gereği Mart ve Temmuz aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir.
2005 yılına ilişkin olup, 2006 yılında beyan edilecek yukarıdaki gelirlerden; Gayrimenkul Sermaye İratları ve Menkul Sermaye İratları‘nın beyanında özellik arz eden hususlar ve yıllık gelir vergisi beyannamesi üzerinden yapılacak istisna ve indirimler konumuz olacaktır.
- GAYRİMENKUL SERMAYE İRADI ELDE EDENLERİN YILLIK GELİR VERGİSİ BEYANI
Gelir Vergisi Kanunu’nun 70’inci maddesinde yazılı mal ve hakların (arazi, bina, haklar, motorlu taşıtlar, …v.b.) kiraya verilmesinden elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye iradı olarak adlandırılır ve vergilendirilir.
Beyana tabi gelirleri sadece kira geliri olan mükelleflerin;
Binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 2005 yılı için 2.000,00 YTL. si gelir vergisinden müstesnadır. İstisna haddi üzerinde hasılat elde edilip beyan edilmemesi veya eksik beyan edilmesi halinde bu istisnadan yararlanılamaz. (29.12.2004 Tarih, 25685 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2004/8295 Sayılı B.K.K.) 2006 yılı gelirlerine uygulanacak istisna tutarı ise 2.200,00 YTL. dir. (29.12.2005 Tarih, 26038 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 19.12.2005 Tarih ve 2005/9826 sayılı Kararname eki karar)
Binaların işyeri (stopajlı) olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen brüt hasılatın 2005 yılı için 15.000 YTL.yi (G.V. 103’üncü maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutar) aşmaması halinde beyanname verilmeyecek ancak bu rakamın aşılması halinde tümü için beyanname verilecektir. (G.V. Kanununun 86/c maddesi)
15.000,00 YTL.lik haddin hesabında;
Tevkifata tabi tutulmuş gayrimenkul sermaye iradının brüt tutarının toplamı dikkate alınacaktır. (G.V. Sirküleri 16/3.3)
Örnek 1:
Yıllık işyeri kirası (Brüt) 20.000.-YTL
Götürü gider-%25 ( – ) 5.000.-YTL
___________
Beyan edilecek işyeri kirası 15.000.-YTL
Hesaplanan G.V. 3.420.-YTL
Mahsup Edilecek Stopaj 4.400.-YTL
___________
İadesi gereken Gelir Vergisi 980.-YTL
Örnek 2:
Yıllı işyeri kirası (Brüt) 80.000.-YTL
Götürü gider-%25 ( – ) 20.000.-YTL
___________
Beyan edilecek işyeri kirası 60.000.-YTL
Hesaplanan G.V. 18.420.-YTL
Mahsup Edilecek Stopaj 17.600.-YTL
___________
Ödenecek Gelir Vergisi 820.-YTL
* Örnekte, istisna ve indirimler ihmal edilmiştir.
Not: 2005-Yıllık (Brüt) işyeri kira gelirinin 15.000.-YTL veya altında olması halinde beyan edilmeyecektir.
III. MENKUL SERMAYE İRADI ELDE EDENLERİN YILLIK GELİR VERGİSİ BEYANI
Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci maddesinde menkul sermaye iradı; sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyet dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar olarak tanımlanmıştır.
İndirim Oranı Uygulanarak Beyan Edilecek Menkul Sermaye İratları;
Gelir Vergisi Kanunu’nun 76’ncı maddesi hükmüne göre, aynı Kanun’un 75’inci maddesinin ikinci fıkrasının 5, 6, 7, 12 ve 14 numaralı bentlerinde yer alan menkul sermaye iratlarına (döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faiz ve kar payları, dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilenler hariç) indirim oranının uygulanması suretiyle bulunacak kısım, bu iratların beyanı sırasında indirim olarak dikkat alınacaktır.
2005 yılı gelirlerine uygulanacak indirim oranı ( % 9,8 / % 18,25 =) % 53,7 olarak tespit edilmiştir.
– Gelir Vergisi Kanunu’nun 75’inci maddesinin ikinci fıkrasının 5 numaralı bendinde sayılan her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,
– Her nevi alacak faizleri,
– Menkul kıymetler yatırım ortaklıklarından sağlanan kar payları
İndirim oranı uygulanmak suretiyle beyan edilecektir.
Dövize, altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen sermaye iratlarının beyanında indirim oranı uygulanmayacaktır. Ayrıca, Ticari işletmelere dahil kazanç ve iratlar için indirim oranı uygulaması söz konusu değildir.
2005 yılında söz konusu gelirlere uygulanacak istisna tutarı; 2004 yılı istisna tutarı olan 156.505,29 YTL.’nin 2004 yılı için belirlenen yeniden değerleme (% 11,2) oranında artırılması sonucu (156.505,29 x % 11,2 =) 174.033,88 YTL. olmaktadır. İstisna kapsamına giren söz konusu kazançlar için yıllık beyanname verilmeyeceği gibi, diğer gelirler dolayısıyla verilecek yıllık beyannameye de bu kazançlar dahil edilmeyecektir. (20.12.2005 Tarihinde yayımlanan 42 no.lu G.V. Sirküleri)
Konuyu örneklerle açıklamaya çalışalım
Örnek 1:
Devlet Tahvili, Hazine Bonosu, Faiz Geliri 408.280,52 YTL.
İndirim % 53,7 ( – ) 219.246,64 YTL.
İstisna Tutarı ( – ) 174.033,88 YTL.
_______________
15.000,00 YTL.
Örneğimizdeki Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu Faiz gelirlerinin indirim ve istisna sonrası kalan tutarı 15.000,00 YTL. olup, 2005 yılı beyanı sınırındadır ve beyan edilmeyecektir.
Örnek 2:
Devlet Tahvili, Hazine Bonosu, Faiz Geliri 450.000,00 YTL.
İndirim % 53,7 ( – ) 241.650,00 YTL.
İstisna Tutarı ( – ) 174.033,88 YTL.
_______________
34.316,12 YTL.
34.316,12 YTL. beyan sınırı ( 15.000,00 YTL) üstünde olduğundan beyan edilecektir.
Örnek 3:
Devlet Tahvili, Hazine Bonosu, Faiz Geliri 400.000,00 YTL.
İndirim % 53,7 ( – ) 214.800,00 YTL.
İstisna Tutarı ( – ) 174.033,88 YTL.
_______________
11.166,12 YTL.
11.166,12 YTL. beyan sınırı ( 15.000,00 YTL) altında kaldığından beyan edilmeyecektir.
Beyan Edilmeyecek Menkul Sermaye İratları;
Gelir Vergisi Kanunu’nun geçici 55’inci maddesi hükmü uyarınca, vergi kesintisine tabi tutulmuş olan mevduat faizleri, özel finans kurumlarınca kar ve zarar katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları ve repo gelirleri ile menkul kıymetler yatırım fonları katılma belgelerine ödenen kar payları veya bu fonların katılma belgelerinin İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında alım-satımından elde edilen kazançlar ile Türkiye’de kurulu vadeli işlem ve opsiyon borsalarında yapılan işlemler sonucunda elde edilen kazançlar tutarı ne olursa olsun beyan edilmeyecektir. Dolayısıyla bu gelirlerde indirim oranı uygulamasının herhangi bir önemi bulunmamaktadır.
Söz konusu gelirlerin ticari işletmeye dahil olması halinde, geçici 55’inci madde kapsamında değerlendirilmesi mümkün değildir. (20.12.2005 Tarihinde yayımlanan 42 no.lu G.V. Sirküleri)
- YILLIK GELİR VERGİSİ BEYANNAMESİ ÜZERİNDEN YAPILACAK İSTİSNA VE İNDİRİMLER
Bağ-Kur İndirimi; Gelir Vergisi Kanunu’nun, 110 Seri No.lu Genel Tebliği ile; “serbest meslek erbabının hasılatlarından emekli aidatı ve sosyal sigorta primi indirmemiş olmaları şartıyle anılan kanun gereğince ödedikleri Bağ-Kur giriş keseneği ve primlerini gider yazmaları gerekmekte ise de, Bağ-Kur giriş keseneği ve primlerini serbest meslek kazançları ile ilgili olarak verecekleri yıllık beyannamelerinde gösterdikleri gelirden indirmeleri” uygun bulunmuştur.
Bağ-Kur prim keseneği ve primlerinin, gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olmak kaydıyla mükellefler tarafından kanuni defterler üzerinde gider kaydedilerek yıllık kazançtan indirilmesi yerine ticari kazançları dolayıyla verilecek yıllık beyannamede gösterilen gelirden indirilmesi mümkündür.
Yatırım İndirimi; 4842 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi Kanunu’nun 19/1 maddesinde yatırım indirimi oranı amortismana tabi iktisadi kıymetlerin maliyet bedellerinin % 40’ı olarak belirlenmiştir. İktisadi ve teknik açıdan bütünlük arz eden iktisadi kıymetin yatırım indirimine konu olabilmesi için alış (maliyet) bedelinin 2005 yılı için 10.000.-YTL olması gerekmektedir. (29.12.2004 tarih, 2004/8295 sayılı Bakanlar kurulu kararı)
Diğer İstisna ve İndirimler; GVK’nun 20’nci maddesi ile 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamında olup gelir vergisinden istisna olan kazançlar, serbest bölgelerde elde edilen ancak gelir vergisinden istisna olan kazançlar, 4325 ve 4691 sayılı kanunlar kapsamında gelir vergisinden istisna olan kazançların toplamı yazılmalıdır.
Varsa; Bağ-Kur indirimi, yatırım indirimi ve diğer indirim ve istisnalardan sonra, Gelir Vergisi Kanunu’nun 89’ uncu maddesinde belirtilen aşağıdaki indirim ve istisnalar, yıllık gelir vergisi beyannamesinde, TABLO-3 VERGİ BİLDİRİMİ ’nde gösterilen kazanç ve iratlardan sonra yapılmalı ve kalan tutar üzerinden de gelir vergisi hesaplanarak ödenmelidir.
- Mahsup Edilecek Geçmiş Yıl Zararı
Mükellefler birden fazla gelir unsurundan kazanç ve irat elde edebilirler. Birden fazla gelir unsurundan elde edilen kazanç ve iradın hesaplanmasında, gelir kaynaklarının bir kısmından oluşan zararlar, beyanname üzerinden diğer kaynakların kazanç ve iratlarına mahsup edilmektedir. Ancak, Gelir Vergisi Kanunu’nun 88’inci maddesinde diğer kazanç ve iratlardan doğan zararlar hariç tutulmuştur. Bu mahsup neticesinde kapatılamayan zarar kısmı, müteakip yıllara ilişkin beyan edilen kazanç ve iratlardan indirilir. Ancak arka arkaya beş yıl içinde mahsup edilmeyen zarar bakiyesi müteakip yıllara devredilemez. Menkul ve Gayrimenkul sermaye iratlarında, gider fazlalığından doğanlar hariç olmak üzere sermayede oluşan eksilmeler zarar kabul edilmemektedir.
Birbirini izleyen birden fazla yılın faaliyet sonuçları zarar olması halinde, sonraki yılların gelirinden, bir önceki yıl zararından başlanarak mahsup yapılır. Bununla beraber, sıraya uyulmaması, beş yıllık zarar mahsup süresinin geçirilmemiş olması mahsup hakkının kaybına yol açmaz.
- Şahıs Sigorta Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı
Gelir Vergisi Kanunu’nun 89/1 maddesi gereği ilgili yılda ödenmiş olması şartıyla; beyanname üzerinde beyan edilen gelirin %5 ’inin (bireysel emeklilik katkı payında %10 ’unun) ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmaması koşuluyla, Şahıs Sigorta Primi ve Bireysel Emeklilik Katkı Payı indirimi mümkün bulunmaktadır.
Beyan edilen gelirin %10 ’unu (bireysel emeklilik sistemi dışındaki şahıs sigorta primleri için beyan edilen gelirin %5 ’ini) ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm, kaza, hastalık, sakatlık, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları mükelleflerin yıllık beyanname ile bildirecekleri gelirden indirilebilir. Bireysel emeklilik sistemi ile diğer şahıs sigortaları için ödenen primlerin birlikte olması halinde matrahtan indirim konusu yapılabilecek tutar, beyan edilen gelirin %10’u ile sınırlı olacaktır. Bu durumda şahıs sigorta primleri için %5 oranındaki sınır ayrıca aranacaktır.
Sigortanın veya emeklilik sözleşmesinin Türkiye’de kain ve merkezi Türkiye’de bulunan bir sigorta veya emeklilik şirketi nezdinde akdedilmiş olması, prim ve katkı tutarlarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması ve ücret geliri elde edenlerin ücretlerinin safi tutarının hesaplanması sırasında, ayrıca indirilmemiş bulunması gerekir. Eşlerin veya çocukların ayrı beyanname vermeleri halinde, bunlara ait prim ve katkı payları öncelikle kendi gelirlerinden indirilir.
Şahıs sigorta primi (%5) ile bireysel emeklilik primi (%10) arasında farklı oranlarda indirim uygulanmakla beraber, her ikisinin de ortak şartları; asgari ücretin yıllık tutarını aşmaması, merkezi Türkiye’de bulunan sigorta şirketi ile sözleşme yapılmış olması, prim ve katkı payı tutarlarının gelirin elde edildiği yılda ödenmiş olması gerekmektedir. (GVK-89/1)
- Eğitim ve Sağlık Harcamaları İndirimi
Mükellefler, beyan ettikleri gelirin %10 ’unu aşmaması, harcamaların Türkiye’de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi şartıyla, mükellefin kendisi, eşi ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yaptıkları eğitim ve sağlık harcamalarını (mükerrer 121’ inci madde çerçevesinde eğitim ve sağlık harcamaları nedeniyle vergi indiriminden yararlanan ücretliler, aynı harcamalarını bu hükümden yararlanarak matrahlarından indiremezler) gelir vergisi matrahının hesabında yıllık beyanname ile bildirilen gelirlerden indirebilirler. (GVK-89/2)
- Bağış ve Yardımlar
Bağış ve yardımların yıllık beyannamede vergiye tabi gelirlerden indirilmesi bazı şartlara bağlıdır. Bu şarlardan birincisi beyannamede toplanan gelirin pozitif olmasıdır. İkincisi bağış ve yardımların aşağıda sayılan kurum ve kuruluşlara makbuz karşılığında yapılmış olması gerekir.
- a) Gelirin %5’i ile sınırlı bağışlar
Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere, kamu menfaatine yararlı derneklere, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılacak bağış ve yardımın indirim olarak dikkate alınabilecek kısmı beyan edilen gelirin % 5’i ile sınırlandırılmıştır. Kalkınmada öncelikli yöreler de % 5’lik sınır % 10 olarak uygulanır. (GVK-89/4)
- b) Gelirle sınırlı olmayan bağışlar
Genel ve özel bütçeli kamu idarelerine, katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyelere, köylere bağışlanan okul, sağlık tesisi ve 100 (kalkınmada öncelikli yörelerde 50) yatak kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu ile çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakım ve rehabilitasyon merkezi inşası dolayısıyla yapılan harcamalar veya bu tesislerin inşası için anılan kuruluşlara yapılan her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yapılan her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımların tamamı yıllık beyannamede bildirilecek gelirden indirilebilir. (GVK-89/5)
5) Ar-Ge indirimi
Mükelleflerin işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 40’ı oranında hesaplanacak Ar-Ge harcamaları da yıllık beyannamede bildirilen gelirlerden indirilebilir. (Bu indirime ilişkin usul ve esaslar 86 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği ile açıklanmıştır. (GVK-89/9)
- YILLIK GELİR VERGİSİ BEYANINA İLİŞKİN ÖRNEK
Bay (X) 2005 yılına ilişkin 200.000.-YTL olan Ticari Kazancı dolayısıyla 2006 Mart ayında beyan edeceği yıllık gelir vergisi beyannamesine ilişkin bilgileri ve beyannamesi aşağıdaki gibi olacaktır.
Beyan edilen ticari kazanç ……………………………………………..: 200.000.-YTL
-Bağ-Kur İndirimi……………………………………….…….: 6.000.-
-Yatırım indirimi (30.000.-x %40)..……………: 12.000.-
-Diğer İndirim ve istisnalar……………………………..: —-
Vergi Bildirimi (Tablo-3)…….………………………………………….….: 182.000.-YTL
-Mahsup edilecek geçmiş yıl zararı….…………………: 15.000.-
-Şahıs ve Bireysel Emeklilik Sigorta Primi…………: 3.000.-
-Eğitim ve Sağlık Harcamaları..…….………..…………: 10.000.-
-Bağış ve yardımlar………………………………………………..: 1.000.-
Gelir Vergisi Matrahı………………………………………………………: 153.000.-YTL
| 2005 YILI GELİR VERGİSİ TARİFE CETVELİ | ORAN | |
| 6.600 | Yeni Türk Lirasına kadar | 20 |
| 15.000 | Yeni Türk Lirasının 6.600 lirası için 1.320 YTL, fazlası | 25 |
| 30.000 | Yeni Türk Lirasının 15.000 lirası için 3.420 YTL, fazlası | 30 |
| 78.000 | Yeni Türk Lirasının 30.000 lirası için 7.920 YTL, fazlası | 35 |
| 78.000 | Yeni Türk Lirasından 78.000 lirası için 24.720 YTL, fazlası | 40 |
- SONUÇ
2005 takvim yılı kazançlarına ilişkin yıllık gelir vergisi beyannamesinin verileceği 15 Mart 2006 tarihine bir hafta kala, beyanda bulunacak mükelleflerin beyanname üzerinde yapacakları indirim ve istisnaları ile özellik arz eden menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarına ilişkin usul ve esaslar yazımızın önceki bölümlerinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
Gelire giren kazanç ve iratlardan yapılan indirimler şüphesiz vergi mükelleflerine sağlanan vergisel avantajlardır. Her yıl, gelirlerinin beyanı ve şartlarının değiştiği ülkemizde, mükelleflerin yıllık gelir vergisi beyanlarını son günlere bırakmadan, yasal indirim haklarını kullanarak hatasız beyan etmeleri için ilgili mevzuatları yakından takip etmelerinde fayda bulunmaktadır.
Not: 48 Sayılı Gelir Vergisi Sirküleri ile Yıllık Gelir Vergisi Beyanname verme süresi 24.03.2006 tarihine kadar uzatılmıştır.