Franchising Nedir?
Rüknettin KUMKALE
Yeminli Mali Müşavir
rkumkale.ymm@gmail.com
1 .FRANCHISING NEDİR?
Franchising en geniş anlamı ile, başarılı bir markanın (lisansın) isim hakkının kullanılmasıdır.
Franchising’i bir işletme sistemi çerçevesinde yapılan satış etkinliklerinde, denenmiş kendisini ispat etmiş bir markanın desteği ve güvencesi altında birbirinin kopyası olan firmaların, mal ve hizmet dağıtımına yönelik olarak belli bir bedel karşılığında söz konusu marka ve sistemin sahibi olan Franchising veren firma (Franchisor) ile girmiş oldukları bağımsız bir ticari ilişki türü olarak tanımlamak olanağı bulunmaktadır.
Kısacası, Franchising ürünlerin veya verilen hizmetlerin dağıtılması metodudur. Diğer bir anlatımla, Franchising başarılı bir markanın isim hakkının kullanılmasıdır.
Franchising düzenine giren girişimciler yeni bir marka yaratarak, araştırma, geliştirme, Pazar araştırması, tüketici tercihleri gibi yönetim araştırmaları yapmadan, denenmiş, tecrübeler ile sistemi yakalamış markaların sahibi ile bir franchising sözleşmesi çerçevesinde anlaşarak işe başlama olanağı bulabilmektedirler.
Franchising düzeninde iki taraf bulunmaktadır:
Franchisor (Franchising veren) : Bir franchising anlaşması çerçevesinde iş sistemini, ticari ismini ve markasını kullandıran ana firmadır.
Franchise (Franchising alan) : Ana firmanın isim ve sistemi altında iş yapabilme hakkını yapılan Franchising sözleşmesinde gösterilen şartlar ile ödeyerek kullanan gerçek veya tüzel kişidir.
2.FRANCHISING DÜZENİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
2.1. Franchising’in Dünya’daki gelişimi
Franchising sistemi 1880 li yıllarda Amerika Birleşik Devletlerinde kurulmaya başlanmıştır. Bu düzen İkinci Dünya Savaşından sonra gene Amerika Birleşik Devletleri’nde daha da gelişmeye uğramış ve Avrupa’ya sıçrayarak gelişimini sürdürmüştür.
Amerika Birleşik Devletleri’nde franchising uygulaması çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Franchising ülkedeki tüm perakende satışların % 35’ine sahip olurken, yolcu taşımacılığında kullanılan araçların % 95’i bu yöntemle sağlanmaktadır. 1990’lı yılların başında franchising sistemine katılmış bulunan işletme sayısı 540 bin dolaylarında iken bugün bir milyonu çok aşmış olduğu tahmin edilmektedir.
Kıta Avrupa’sında ise franchising uygulamasının gelişme hızının oldukça yavaş olduğu gözlemlenmiş, Almanya ve ingiltere’de bu sistem hızla gelişmekte ise de Amerika Birleşik Devletleri’nde ulaştığı düzeyin çok altındadır.
2.2. Franchisingin Türkiye’deki gelişimi
Türkiye’de ilk yerli franchising uygulaması 1985 yılında TURYAP ile başlamıştır.
Türkiye’de ilk yabancı franchising uygulaması ise Dünya’nın en büyük Franchise vericilerinden biri olan Mc. Donald ile 1986 yılında başlamıştır.
Franchising sisteminin yaygınlaşması sonucunda, bu sistemin gelişmesi, sağlıklı bir şekilde yerleşmesi ve yürütülmesi, sisteme güven duyulmasının sağlanması amacıyla 1991 yılında Ulusal Franchising Derneği (UFRAD) kuruldu.
3.FRANCHISING SİSTEMİNİN AVANTAJLARI
3.1. Franchising verenin (Franchisor) avantajları
– Franchising veren kuruluş sahibi bulunduğu sistemi belli şartlar dahilinde franchising alana kullandırarak kazanç sağlamaktadır.
– Franchisor hiçbir altyapı, kuruluş ve sabit masraf yapmayacaktır.
– Franchisor’un firmanın kurulması ve işletilmesi giderleri ve personel giderleri olmayacaktır.
– Franchisor kurulan firmanın hiçbir idari ve işletme problemi ile ilgilenmeyecek, ancak firmaların idari ve işletme prensiplerini ortaya koyarak yol gösterici olacaktır.
– Franchisor kurulan firma ile ilgili olarak hiçbir işletme, idare ve sabit gider ödemesi yapmamış olmasına karşın, bu firmanın işletilmesinden dolayı gelir elde edecektir.
Bu gelir;
. Franchising verilerken tahakkuk ettirilecek isim bedeli,
. Mal satış kârı veya ciro üzerinden belli bir oranda alınacak bedel olacaktır.
– Franchising veren firma böylece hiçbir maliyeti olmaksızın sermayesini, kârını ve cirosunu arttırmaktadır.
3.2. Franchising alanın (Franchise) avantajları
– Franchising veren kuruluşun adını kullandığı için yeni iş kurma problemi ve müşteri bulma sorunu olmayacaktır.
– Kurulacak işin özelliğine göre mal temin ve ürün çeşidinde sorun yaşamayacaktır.
– Bütün idari ve işletme, yönetim, muhasebe, satış, stok düzeni franchising veren kuruluş tarafından kurulacak ve kontrolu yapılacaktır. Yeni bir iş kuran kişinin veya kuruluşun bu muntazamlıkta bir düzeni kurmasının olanaksızlığı düşünülürse franchising alanın bu konudaki avantajları büyüktür.
– Kurulan işin özelliğine göre mal bedeli ödemelerinde vade açısından bir sıkıntı yaşamayacaktır.
– Franchising verene yapılan ödemeler her zaman için denenmemiş bir işte yapılan hataların bedelinden düşüktür. Bu durumda ise sürekli bir yönetim desteği ile başlangıçta ve işin devamında eğitim vardır.
– Franchising alanın kuracağı firma aynı konuda franchising alan firmalar ile aynı tip dizayn ve dekorasyona sahip olacağından bu konularda kuruluş maliyeti düşecektir. Ayrıca bu açıdan franchising verenin plan ve projelerinden yararlanılacaktır.
– Franchising verenin mali ve hukuk danışmanlarından yararlanma olanağı bulunmaktadır. Yeni bir kuruluşun bu şekilde deneyimli bir kadroyu istihdamı olanaksızdır.
– Franchising veren kuruluşun şubesi gibi çalışacağından franchising veren kuruluşun isminin teminat olmasından dolayı kredi temininde kolaylık görecektir.
– Reklam ve halkla ilişkilerin tek merkezden yönetilmesi franchising alanlar için ayrı bir avantajdır.
4.FRANCHISING SİSTEMİNİN DEZAVANTAJLARI
4.1. Franchising verenin (Franchisor) dezavantajları
– Franchising veren tarafından uzun denemeler sonucunda yaratılan imaj ve ismin franchising alanın bir hatası yüzünden yok olma riski vardır. Bu riski yok etmek için franchising verenin çok etkili bir kontrol mekanizması kurması gerekmektedir.
– Franchising verenin çeşitli adlar altında alacağı ücretleri alamama riski bulunmaktadır. Bu riski yok etmek için franchising verenin franchising alanın işleteceği kuruluşun nakit akımını kontrol edici bir mekanizmayı kurması gerekmektedir.
– Franchising verenin dünya üzerinde olan bütün teknik ve sair gelişmeler ile yenilikleri takip etmesi gerekmektedir. Bu olmadığı takdirde bütün düzenin, güncelliğin gerisinde kalma riski bulunmaktadır.
– Franchising verenin bu şemsiye altında açılan kuruluşların çalıştığı yörelerin şartlarına göre esnek davranacak bir yapıda olması gerekmektedir. Örneğin, Mc Donald’ın Müslüman bir ülkede domuz eti köfte satamayacağını, Hindistan’da ise inek eti köfte satamayacağını bilmesi gerekmektedir.
4.2. Franchising alanın (Franchise) dezavantajları
– Franchising verenin koyduğu kurallara uymak zorunda kalmasından dolayı yaratıcılık ve yenilik yapma olanağı yoktur. Ancak bu dezavantaj, yeni bir kuruluş için zaten o konu ile ilgili fazla bilginin ve deneyimin olmamasından dolayı çalışmanın ilk başlarında ortaya çıkmaz. Sonraki zamanlarda ise franchising verenin günün şartlarına uymak için devamlı yenilir düşünme mecburiyetinde olmasından dolayı pek geçerli olacağı düşünülemez.
– Franchise ödentilerinin iyi belirlenmemesi halinde kârdan zarar söz konusu olabilir.
– Franchising alanın kuracağı bu işi sürümün geçerli olacağı bir yerde yapması şarttır. Örneğin, Özellikle turizm açısından kısır olan bir yörede araç kiralama firması için franchising almamalısınız.
5.FRANCHISING SİSTEMİNİN İŞLEYİŞİ
Franchising verecek olan kuruluş franchising alacak olan firmaya ismini kullanma hakkı verecektir. Bu sebeple kendi isminin kullanıldığı bütün işyerlerindeki düzenin aynı olması, hem sistemin takibi, hem de sistemin düzgün işleyişi bakımından önemlidir.
– Franchising veren firma, franchising alan firmaların kuracağı işyerinin dekorasyonu ve düzenlenmesinin nasıl olacağını tespit edecektir.
– Franchising alan firmaların idari yapısı franchising veren kuruluş tarafından yaratılacak ve buna uyulacaktır.
– Franchising alan firmalar tarafından kurulan kuruluşun mülkiyeti, sabit düzeni v.s. franchising alan tarafından karşılanacaktır.
– Franchising alan firma franchising veren firmaya kuruluşta isim hakkının kullanılmasına izin verilmesinden dolayı bir bedel ödemektedir. Bu bedel iki firma arasında yapılan franchising sözleşmesinde belirtilmektedir.
– Franchising alan firmalar ciro üzerinden, sözleşmede kararlaştırılan süreler içinde belli bir oranda bedeli isim hakkı olarak franchising verene ödemektedirler.
– Franchising alan firmalar sözleşmede belirtildiği takdirde franchising verenin reklam faaliyetlerine katkıda bulunmaktadırlar.
– Franchising alan firmanın idari ve muhasebe işlerinin yapılmasından dolayı bir ücret tahakkuku yapılabilmektedir.
– Franchising alan firmaların kuruluşlarında müşterilerine sundukları ürün ve hizmetler aynı marka altında çalışan bütün firmalarda aynı olmak durumundadır.
– Franchising alan bütün firmalardaki düzenin aynı olabilmesi ve aynı olma devamlılığının sağlanabilmesi için franchising veren firma tarafından çok etkin bir kontrol düzeninin kurulması gerekmektedir.
– Franchising düzeninin özelliğine göre franchising veren firma tarafından franchising alana satılacak malların temini yapılabilmektedir. Bu durumda franchising alan firmanın franchising veren firmanın mallarını satma zorunluluğu bulunmaktadır. Örneğin Ülker firmasının verdiği bir franchise ile kurulan firmaların Eti ürünlerini satması düşünülemez.
6.FRANCHISING SÖZLEŞMELERİ
Türk Hukukunda franchising sistemi ile ilgili olarak yapılan sözleşmeler iki tarafın özgür iradeleri ve sistemi devam ettirebilmek için düşündükleri prensiplerin bir araya getirilmesi ile oluşmaktadır. Yapılan franchising sözleşmelerini, Borçlar Yasamızda yer alan satış, kira, vekalet, hizmet, hasılat hükümleri ile Ticaret Yasamızda yer alan acentalık müessesesinin bir karışımı olarak düşünmek gerekmektedir. Ancak tabii dir ki bu sayılan sözleşme tiplerinin herhangi birine de tıpatıp benzerliği bulunmamaktadır. Diğer bir anlatımla “Franchising Sözleşmesi” kendisine özgü yapısı olan bir sözleşme tipidir.
7.FRANCHISING SİSTEMİNİN VERGİSEL YÖNÜ
Franchising sisteminin deyim yerindeyse can damarı kurulacak sistemin planlanmasıdır. Bu planlama içinde sistemin kurulacağı yerin ekonomik, sosyal ve politik koşulları ile bunların dayandığı hukuki sistemin nasıl ve hangi kurallar ile ve hangi mevzuata dayanarak yürütüleceği önemlidir. Bu açıdan planlamanın en önemli noktalarından birisini vergi planlaması oluşturmaktadır.
Yapılacak yatırımın Vergi Yasaların karşısındaki durumunun belirlenmesi, mevzuatlar çerçevesinden kuruluşa gelecek vergi yükünün sistemin kurulmasından önce planlanması, bilinmesi ve harcamalar dengesinde yerine oturtulması gerekmektedir.
8.FRANCHISING SİSTEMİNİN MUHASEBE DÜZENİ
Franchising sistemi içinde en önemli noktalardan birisi de aynı sisteme üye olan bütün kuruluşların muhasebe sistemlerinin aynı olması gereğidir.
Muhasebe düzeni franchising veren kuruluş tarafından yaratılmalı ve franchising alanlara verilmelidir.
Muhasebe düzenlerinin aynı olması franchising verene sistemi kontrol etme kolaylığı sağlayacaktır. Bir birinin aynı olan muhasebe sistemlerinin bir çatı altında ve tek elden kontrol edilmesi, olabilecek aksaklıkların gene tek elden giderilmesi, sistemin devamlılığı ve özellikle franchising verenin sisteme hakimiyeti açısından önemlidir.
9.FRANCHISING SİSTEMİNDE İÇ KONTROL
Franchising veren bir kuruluş tarafından kurulan sistemin uzun ömürlü olması, sisteminin çok ciddi ve devamlı olarak kontroluna bağlıdır. Franchising sisteminin oturtulması ve düzeninin sağlanması için en önemli unsur franchising verenin koymuş olduğu prensiplerin franchising alan tarafından koşulsuz uygulanmasıdır. Bu düzenin muhafazası da ancak etkili bir kontrol düzeninin kurulması ve işletilmesi sayesinde sağlanabilecektir.