Damga Vergisi Defteri
Ö. Alparslan ARİTE
Vergi Denetmeni
alparite@yahoo.com
I-GİRİŞ
Damga Vergisi Defteri, 488 Sayılı Damga Vergisi Kanununda; 31/12/2004 tarih ve 25687 (3. Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.01.2005 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 5281 sayılı Vergi Kanunlarının Yeni Türk Lirasına Uyumu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile yapılan değişiklikler sonrasında daha önemli hale gelen bir defter olmuştur.
Genel bütçe vergi gelirleri içerisinde yaklaşık % 2’lik paya sahip olan damga vergisinin zamanında ve doğru tutarda tahakkuk ve tahsili için, damga vergisinin pul ile ödenmesi uygulamasının kaldırılmasına paralel olarak denetimi mümkün bir sistemin önemli bir unsuru olmak üzere Damga Vergisi Defterinin kullanım alanı genişletilmiştir.
Bu makalede Damga Vergisi Defterinin kimler tarafından ve nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.
II-DAMGA VERGİSİ DEFTERİNİN MEVZUATIMIZDAKİ YERİ
1.Vergi Usul Kanununda İşletilemeyen Madde:
213 sayılı Vergi Usul Kanunun “Damga resmi kayıtları” başlıklı 205. maddesinde, “Damga Resmi Kanununa göre yolcu bilet ücretleri, sigorta primleri ve ilan ücretleri gibi mevzular üzerinden resim istifa etmeye mecbur olan gerçek ve tüzel kişiler bu ücret primlerle istifa ettikleri damga resimleri için tarih sırasiyle bir kayıt tutmaya mecburdurlar. Tüccarlar bu kayıtları muhasebe defterlerinde tuttukları hesaplarda gösterebilirler. Kayıtların muhasebe defterinde gösterilmemesi halinde ayrı bir ‘Damga Resmi defteri’ tutulur. Devlet müesseselerinin resmi defter ve kayıtları Damga Resmi defteri yerine geçer” hükmü yer almaktadır.
1961 yılında, mevzuatımızda daha sonra damga vergisine dönüşecek olan “damga resmi” vardır. 1964 yılında kabul edilen 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile “damga vergisi” damga resminin yerini almıştır.
VUK’nun 205. maddesi kanunun 1961 yılında ilk kabul edildiği haliyle, değişmeden kalmış, zaman içerisinde yeni duruma uyumlaştırılmamıştır. İşletilemeyen bu madde, VUK’nunda “bir modifikasyon hatası” olarak kalmaya devam etmektedir.
- 488 sayılı Kanunda Damga Vergisi Defteri:
488 sayılı Damga Vergisi Kanunun 29. maddesinde –ilk halinden bu yana- Maliye Bakanlığından müsaade alınmak şartıyla makbuz karşılığı yapılacak ödemelerle istihkaktan kesinti yapılması şeklindeki ödemelerde uyulması gereken esaslar Maliye Bakanlığınca tayin edilerek ilgililere bildirileceği hükmü vardır.
5281 sayılı Kanunla değişik 18. maddesi ile “Bu Kanunda gösterilen haller dışında damga vergisi, makbuz karşılığında ödenir. Maliye Bakanlığı makbuz karşılığı ödemeye ilişkin usûl ve esasları belirlemeye yetkilidir” hükmü getirilmiştir.
- maddede yapılan değişikle Maliye Bakanlığının damga vergisinin makbuzla ödenmesi sürecine ilişkin usul ve esasları belirleme yetkisi pekiştirilmiştir.
Maliye Bakanlığı bu yetkisini kullanarak “genel tebliğler ile” damga vergisinin makbuzla ödenmesini uygun gördüğü kişi ve kurumlara Damga Vergisi Defteri tutma zorunluluğu getirmiştir.
Damga Vergisi Defteri, mevzuatımıza 23.03.1983 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 20 Seri Nolu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile girmiş; akabinde 30.04.1998 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 32 Seri Nolu Genel Tebliğ ile kapsamı genişletilmiş ve son olarak 04.02.2005 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 43 Seri Nolu ve 16.04.2005 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 44 seri Nolu Genel Tebliğler ile uygulama netlik kazanmıştır.
III-DAMGA VERGİSİ DEFTERİNİ TUTULMASININ USUL VE ESASLARI:
1.Damga Vergisi Defteri Tutacak Kişi ve Kurumlar:
Damga Vergisi Defteri, bu vergi yönünden “sürekli mükellefiyet” tesis ettirilen kişi ve kurumlar tarafından tutulacaktır. Sürekli mükellefiyet tesis ettirecek kişi ve kurumlar ise 20, 32, 43 ve 44 Seri Nolu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliğlerinde “zorunlu olanlar ve ihtiyarilik hakkı olanlar” ayrımı dahilinde belirlenmiş olup aşağıda listelenmiştir.
Sürekli mükellefiyeti zorunlu olan kurumlar:
- Katma Bütçeli İdareler
- İl Özel İdarelerive Belediyeler
- Döner Sermayeli Kuruluşlar
- Bankalar
- Kamu İktisadi Teşebbüsleri
- Devlet ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri İştirakleri
- Özerk Kuruluşlar
- Diğer Kamu Kurumları
- Anonim Şirketler
Sürekli mükellefiyet tesisi kendi iradelerine bırakılan kişi ya da kurumlar:
- 5422 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanununa Tabi Diğer Mükellefler Limited Şirketler
Kooperatifler Dernek ve Vakıflara Ait İktisadi İşletmeler
- Kollektif Ve Adi Komandit Şirketler
- VUK hükümleri çerçevesinde Bilanço Esasına Göre Defter Tutanlar
- VUK hükümleri çerçevesinde İşletme Hesabı Esasına Göre Defter Tutanlar
- Serbest Meslek Kazancı Elde Edenler
Yukarıda 10-14. sırada sayılanlar kişi ve kurumlar için sürekli damga vergisi mükellefiyeti tesis ettirmesi ve böylelikle de defter tutmaları ihtiyaridir. Sürekli mükellefiyet tesis ettirmek istemeyen bu mükelleflerin, damga vergisine ilişkin kayıtlarını 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre tutmak zorunda oldukları defterlerinde ayrıntılı olarak göstermek şartı ile ayrıca damga vergisi defteri tutmalarına gerek bulunmamaktadır.
Bu ihtiyârilik, diğer ticari defterlerden ayrı bir defter kullanmak yönünden anlam ifade etmekte olup, bu haktan yararlananları başka bir yükümlülük beklemektedir. Anılan yükümlülük aşağıda açıklanacaktır.
- Sürekli Damga Vergisi Mükellefiyeti Tesis Ettirilmesi:
Gelir ya da kurumlar vergisi mükellefi olan kişi ya da kurumlar gelir ya da kurumlar vergisi yönünden bağlı oldukları vergi dairesine, kurumlar vergisi mükellefi olmayan kurumlar ile bankalar, anonim şirketler gibi merkezleri dışında başka il veya ilçelerde faaliyet gösteren şubelerin ise muhtasar beyannamelerini verdikleri vergi dairesine başvurarak damga vergisi yönünden “sürekli mükellefiyet” tesis ettirerek, ödemeleri / Hazineye intikal ettirmeleri gereken damga vergilerini “damga vergi defterinde” izleyeceklerdir.
- Damga Vergisi Defterinin Kullanmaya Başlanması ve Tasdik Ettirilmesi:
Damga Vergisi Defterinin kullanmaya başlanmadan önce diğer yasal defterlerde olduğu gibi Vergi Usul Kanununun tasdik zamanına ilişkin 221 inci maddesindeki hükümlere uyulacaktır. Buna göre yıl içerisinde sürekli mükellefiyet tesis edilenler bu tarihten önce, takip eden yıllarda ise dönem başlamadan önceki son ayda yıllık esasta kullanılmak üzere damga vergisi defteri tasdik ettirilecektir.
- Damga Vergisi Defterine Yapılacak Kayıtlar :
Damga Vergisi Defteri adı altında tutulacak bu özel defterin tutulmasında, Vergi Usul Kanununun kayıt nizamına ilişkin 215-219 uncu maddelerindeki hükümlere uyulacaktır.
Damga Vergisi Defterine kayıt işlemi yapılırken makbuz karşılığı ödemeye ilişkin kağıtlar defterin bir bölümünde, istihkaktan kesinti şekliyle ödemeye ilişkin kağıtlarda diğer bölümünde ayrı ayrı gösterilecektir.
Söz konusu defterin her bölümüne takvim yılı başından itibaren 1 den başlayıp teselsül ettirilen sıra numarası verilecek, düzenlenen kağıdın türü, tarihi, varsa numarası, vergi matrah ve miktarı belirtilecektir.
Makbuz karşılığı ödemenin kapsamına giren kağıtlara, “………………………. liralık damga vergisi tarafımızdan makbuz karşılığı ödenecektir. Defter Sıra No …. ” şeklinde; istihkak ödemelerinde düzenlenen kağıtlara da, “………………………………. liralık damga vergisi tarafımızdan istihkaktan kesinti şekliyle ödenecektir. Defter Sıra No…………………………..” şeklinde; tek tip bir kaşe vurulacak, kağıda ait damga vergisi miktarı ile defter sıra numarası kağıda vurulan kaşedeki ilgili yerlere yazılarak bu şerh firma yetkililerince onaylanacaktır.
Kaşeleme işlemi, düzenlenen kağıdın varsa sureti ve dip koçanı üzerine de yapılacak ve bu kağıda asıl kağıda verilen sıra numarası yazılacaktır.
Gerek makbuz mukabili ödeme kapsamına giren kağıtların, gerekse istihkak ödemelerinde düzenlenen kağıtların kaydedileceği bu defter, muhafaza süresi için de yetkili makam ve memurların talebi üzerine ibraz ve inceleme için arzedilecektir.
- Damga Vergisi Defterini Tutması İhtiyari Olanların Tutmaması Durumunda Yapacağı Kayıt ve İşlemler:
Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde 16 Seri Nolu Damga Vergisi Genel Tebliği dışında kalan ve ihtiyarilik hakkını kullanarak sürekli damga vergisi mükellefiyeti tesis ettirmeyen mükellefler, düzenledikleri veya taraf oldukları kağıtlara ilişkin damga vergilerini 488 sayılı Kanunun 22/b bendine göre kağıdın düzenlendiği tarihi izleyen onbeş gün içinde ilgili vergi dairesine damga vergisi beyannamesi ile bildirecek ve aynı süre içinde ödeyeceklerdir.
Bu mükelleflerden Bilanço Usûlünde kayıt tutanlar verdikleri beyanname üzerine tanzim edilen tahakkuk fişlerini mesnet göstermek üzere ödeyecekleri damga vergisi tutarını, 760 Genel Yönetim Giderleri hesabında muhasebeleştireceklerdir. Kayıtlarını İşletme Hesabına göre tutan mükellefler ise İşletme Defterinin “giderler” bölümüne beyan ettikleri damga vergisi tutarını gider-masraf olarak kaydedeceklerdir.
IV-SONUÇ
Düzenledikleri kağıtlar ya da yaptıkları ödemeler nedeniyle damga vergisi ödemek veya damga vergisi kesintisi yapmak zorunda olan vergi mükelleflerinden sürekli damga vergisi mükellefi olanlar damga vergisine ilişkin işlemlerini topluca Damga Vergisi Defteri adı altında ve VUK hükümlerine göre tasdik ve kayıt düzenine tabi özel bir defterde izlemek zorundadırlar.