Rüknettin Kumkale
YMM
( Seçilmeleri – Nitelikleri – Görevleri – Sorumlulukları )
1.1. Anasözleşme ile
Anonim Şirketlerin ani olarak kuruluşunda anasözleşme ile bir yıl için seçilirler. Bundan sonraki seçimlerde ancak üç yıla kadar seçilme imkânları bulunmaktadır.
1.2. Genel Kurul Kararı ile
1.2.1. Kuruluş Genel Kurulu
Türk Ticaret Yasamızın 289. maddesi hükümlerine göre şirketin tedrici olarak kuruluşu sırasında, ilk denetçiler kuruluş genel kurulu tarafından bir yıl için seçilmektedirler.
1.2.2. Olağan Genel Kurul Toplantısı ile
Denetçiler şirketin faaliyetinin devamı süresince yıllık olağan genel kurul toplantılarında en çok üç yıl için seçilebilmektedirler (T.T.Y. 347 ve 369).
1.3. Boşalan Denetçi Yerine Atama
Bir denetçinin, ölümü, istifası, bir maniden dolayı görevini yapamayacak halde bulunması, veya sair sebeplerden dolayı görevinden ayrılması halinde, eğer denetçi birden fazla ise diğer denetçiler genel kurulun ilk toplantısına kadar görev yapmak üzere ayrılan kişinin yerine birisini seçerler.
Denetçi bir kişiden ibaret ise, genel kurulun ilk toplantısına kadar görevli olmak şartıyla her münferit hak sahibinin veya yönetim kurulu üyelerinden her birinin talebi üzerine şirket merkezinin bulunduğu yer mahkemesi tarafından bir denetçi atanır.
2.1. Anasözleşmede Süre
Şirketlerin kuruluşunda denetçiler anasözleşme ile bir yıl için seçilebilmektedirler. Anasözleşmeye de bu yönde bir madde konulabilir.
2.2. Genel Kurul Kararı ile Seçilmede Süre
Şirketin kuruluşundan sonra olağan genel kurul toplantılarında denetçiler en çok üç yıl için seçilebilirler. Anasözleşmeye bu hakkı kısıtlayıcı hüküm konulabilir.
- Denetçilik, ölüm, istifa, bir maniden dolayı vazife yapamayacak halde bulunması, iflas, hacir altına alınma, ağır hapis cezasıyla cezalandırılma, sahtekârlık, emniyeti suistimal, hırsızlık, dolandırıcılık suçlarından dolayı mahkumiyet alma, gibi hallerden dolayı sona erer (T.T.Y. Md: 351).
- Genel kurul kararı ile azil olması,
- Genel kurulda ibra olduktan sonra tekrar seçilmemesi,
- Yönetim kurulu üyeliğine, seçilmesi veya şirkette işe girmesi halinde, bu iki görevinden birisini tercih etmek zorundadır.
- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkması halinde yasal (T.T.Y. Md: 347) şansı kalmaz ise.
4.1. Denetçiliğe Seçilmenin Genel Şartları
Denetçiliğe seçilecek kişilerin aşağıdaki şartları taşıması gerekir.
- Reşit ve mümeyyiz olmak,
- Yönetim kurulu üyelerinin usul ve füruundan (altsoy ve üstsoy) biri ile eşi ve üçüncü dereceye kadar (bu derece dahil) kan ve sıhri (kayın) hısım olmamak,
- İflas etmemiş olmak,
- Hacir altında olmamak,
- Ağır hapis cezası ile veya sahtekârlık, emniyeti suistimal, hırsızlık, dolandırıcılık suçlarından
dolayı hükümlü olmamak,
- Aynı zamanda yönetim kurulu üyesi veya şirket çalışanı olmamak,
- Denetçi bir ise onun, birden çok ise yarısından fazlasının Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak,
- Devlet Memuru olmamak, 657 Sayılı Devlet Memurları Yasasının 28’inci maddesi hükmü saklıdır.
- Özel mevzuat ve/veya şirket anasözleşmesi ile getirilen özel şartları taşımak,
- Denetçiliğe genel kurul toplantısında bizzat hazır bulunmayanların seçilmeleri bunların bu göreve aday olduklarını seçimden önce imzası noterden onaylanmış yazılı beyanda bulunmalarına bağlıdır.
a. Medeni Hakları Kullanma Ehliyetine Sahip Olmak
Bir kimsenin denetçi olabilmesi için en önemli ön şart kişinin medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olması gereğidir.
b. Ortak Olup Olmama Hali
Anonim Şirketlerde denetçiler pay sahibi olan veya olmayan kişiler arasından seçilebilmektedirler (T.T.Y. Md: 347).
c. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı Olma Şartı
Şirketin denetçisi bir kişi ise bu denetçinin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması şartı vardır. Denetçi birden fazla ise yarısından bir fazlasının Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması mecburiyeti bulunmaktadır.
d. Tüzel Kişinin Denetçi Olarak Seçilemeyeceği
Yasamızda denetçilik şahsi sorumluluk isteyen bir görev yeri olarak düşünülmüştür.
Türk Ticaret Yasamızın 351. maddesinde bir denetçiliğin açılması ile ilgili noktalar belirtilirken sözü edilen, “denetçinin hacir altına alınması, ağır hapis cezasıyla veya sahtekârlık, emniyeti suistimal, hırsızlık, dolandırıcılıkdan mahkumiyet” gibi hususlar ancak gerçek kişileri ilgilendirmektedir.
Buradan kaynaklanan fikir ile tüzel kişinin denetçi olamayacağı kanaatına varılmaktadır. Ancak tüzel kişi temsilcisinin denetçi olabilme imkânı tabii ki vardır.
e. Sair Şartlar
Şirket anasözleşmesine denetçiliğe seçilecek kimseler için özel ve seçilmeyi ağırlaştırıcı şartlar konulabilir. Örneğin “Denetçi seçilmek için Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ünvanına sahip olmak şarttır” gibi.
4.2.1. Denetçilerin Nitelikleri
Yukarıdaki 8.3. no.lu paragrafta gösterilen denetçilerin nitelikleri aynı zamanda denetçiliğe seçilme engeli olarak da kullanılabilecektir.
4.2.2. Yönetim Kurulu Üyeleri ile Olan Akrabalık
Türk Ticaret Yasasının 349. maddesine göre yönetim kurulu üyelerinin usul ve füruundan biriyle eşi ve üçüncü dereceye kadar (bu derece dahil) kan ve sıhri hısımları denetçi seçilemezler, eğer bilinmeden seçilmişlerse derhal çekilmek durumundadırlar.
4.2.3. Yönetim Kurulu Üyeleri
Türk Ticaret Yasamızın 347. maddesi ile getirilen şartlara göre bir yönetim kurulu üyesinin denetçi olarak seçilme imkânı bulunmamaktadır. Diğer bir anlatımla, yönetim kurulu ve denetim kurulu (denetçilik)’nun Anonim Şirketlerde birer organ olduğu kabul edildiğine göre bir kimsenin aynı anda bu iki organın üyesi olma imkânı bulunmamaktadır.
4.2.4. Şirket Çalışanları
Türk Ticaret Yasamızın gene 347. maddesine göre şirketin memurlarının diğer bir anlatımla şirkette personel olarak çalışan bir kişinin şirketin denetçisi olma imkânı yoktur.
Denetçilerin görevleri şirketin iş ve muamelelerini murakabe etmektir. Denetçiler özellikle şu işleri yapmak zorundadırlar.
- Yönetim kurulu üyeleriyle iş birliği ederek bilânçonun tanzim şeklini tayin etmek,
- Şirket muamelelerinden bilgi edinmek ve lüzumlu kayıtların intizamlı tutulmasını sağlamak maksadıyla hiç olmazsa altı ayda bir defa şirketin defterlerini incelemek,
c.. Üç aydan fazla ara vermemek kaydıyla sık sık ve ansızın şirket veznesini teftiş etmek,
- En az ayda bir defa şirketin defterini inceleyerek rehin veya teminat, yahut şirketin veznesinde saklanmak üzere vedia (emanet) olarak teslim olunan her nevi kıymetli evrakın mevcut olup olmadığını tahkik ve kayıtlara tatbik eylemek,
- Anasözleşmede pay sahiplerinin genel kurul toplantılarına iştirakleri için gerekeceği bildirilen şartların yerine getirilip getirilmediğini incelemek,
- Bütçe ve bilânçoyu murakabe etmek,
- Tasfiye muamelelerine nezaret etmek,
- Yönetim kurulunun ihmali halinde adi ve fevkalade olarak genel kurulu toplantıya davet etmek,
ı. Genel kurul toplantılarında hazır bulunmak,
- Yönetim kurulu üyelerinin Yasa ve anasözleşme hükümlerine tamamıyla riayet eylemelerine nezaret etmek.
Murakıpların yukarıda yazılı murakabe yetkileri anasözleşme veya genel kurul kararı ile tahdit (sınırlama) olunamaz (TTY. Md: 358).
- Denetçiler, yönetim kurulu toplantılarında müzakere ve oya iştirak etmemek şartıyla hazır bulunabilirler ve münasip gördükleri teklifleri yönetim kurulu ve genel kurulun olağanüstü toplantısının gündemine ilave ettirebilirler.
- Şikayetleri tahkik görevi; her pay sahibinin şirketin yönetim kurulu üyeleri veya müdürleri aleyhine denetçilere müracaat etme hakkı vardır. Denetçiler bu müracaatı tahkike mecburdurlar. Tahkikat neticesinde şikayet edilen hadiselerin gerçek olduğu tespit edilirse durum denetçilerin yıllık raporuna yazılır.
Esas sermayenin onda birine sahip ortaklar (Azlık) denetçilere şikayetlerini tahkik konusunda müracaat ettikleri takdirde, denetçilerin fikir ve yorumlarını raporlarında bildirmeye ve lüzum gördükleri takdirde genel kurulu olağanüstü toplantıya davete mecburdurlar (T.T.Y. Md: 356).
- Yönetim Kurulu Üyeleri Aleyhine Dava Açılması (T.T.Y. Md: 341) Yönetim kurulu üyeleri aleyhine, şirket adına dava açılabilmesi için genel kurulun dava açma kararı alması gerekmektedir.
Genel kurul böyle bir karar almadığı takdirde esas sermayenin en az onda birini temsil eden pay sahipleri de dava açılması lehinde oy verebilmekte ve talepte bulunabilmektedir.
Genel kurulun dava açılması kararı veya azlığın talep tarihinden itibaren şirketin bir ay içinde davayı açması gerekmektedir.
Şirket namına davayı açmak yetkisi denetçilere aittir. Bu durumda genel kurul tarafından bu şekilde bir karar alınmışsa hatta denetçiler yönetim kurulu üyeleri hakkında dava açılmaması hakkında oy kullansalar bile genel kuruldan çıkan karara göre, hareket etmeleri ve şayet bu karar dava açılması şeklinde ise davayı açmaları gerekmektedir.
Yasamızda bu bir aylık sürenin hak düşürücü bir süre olduğu konusunda bir hüküm bulunmamaktadır. Bu sürenin geçmesiyle de davanın açılabileceği yasa tarafından kabul edilmektedir. Bu durumda oluşacak sorumluluk denetçilere aittir.
- Genel kurul kararları aleyhine iptal davası açılması
Şirket genel kurulunun aldığı kararların yerine getirilmesi denetçilerin şahsi sorumluluklarını gerektirdiği takdirde denetçilerden her birinin, kararın iptali için dava açma yetkisi bulunmaktadır (T.T.Y. Md: 381). Ancak, davanın kararın alındığı tarihten itibaren hak düşürücü müddet olarak kabul edilen 3 ay içinde açılması gerekmektedir.
- Yıllık Rapor Tanzimi Görevi
Denetçiler her yıl sonunda şirketin hal ve durumuna, yönetim kurulunun tanzim ettiği bilânçoya ve sair hesaplara ve dağıtılmasını teklif ettiği kazançlara müteallik yönetim kurulunun vereceği rapor ve sair evrak hakkındaki mütalaalarını da içeren bir raporu genel kurula vermekle mükelleftirler.
Böyle bir rapor alınmadan genel kurul bilânço hakkında karar veremez.
- İhbar Mükellefiyetleri
Denetçiler vazifelerini ifa esnasında idare işlerine ait olmak üzere öğrenecekleri noksanlık ve yolsuzlukları veya yasa veya anasözleşme hükümlerine aykırı hareketleri, bunlardan mesul olanın üstü olan makama ve yönetim kurulu başkanına ve mühim durumlarda genel kurula ihbar ile mükelleftirler.
6.1. Müteselsil Sorumluluk Hali
Denetçiler, yasa ve anasözleşme ile kendilerine yükletilen görevlerini hiç veya gereği gibi yapmamalarından doğan zararlardan dolayı kusursuz olduklarını ispat etmedikçe müteselsilen sorumludurlar.
6.2. Yönetim Kurulu ile Denetçilerin Müşterek Müteselsil Sorumluluk Halleri
6.2.1. Kuruluştan Doğan Sorumluluk
Şirketin kurulmasından sonra ilk yönetim kurulu üyeleriyle, denetçiler şirketin kuruluşunda yolsuzluk vaki olup olmadığını incelemekle yükümlü bulunmaktadırlar.
Bu hususta ihmalleri anlaşılır ve bu yüzden oluşacak zarar karşılığı tazminat kuruculardan alınmamış olursa inceleme görevini ihmal eden yönetim kurulu üyeleri ve denetçiler müteselsilen sorumlu olmaktadırlar.
6.2.2. Sermaye Artırımından Doğan Sorumluluk
Türk Ticaret Yasasının 392. maddesinde, sermaye artırımında kanuni hükümlere riayet olunmamasından doğan sorumluluktan yönetim kurulu üyeleriyle denetçilerin şirkete, pay sahiplerine ve üçüncü şahıslara karşı sorumlu olacakları belirtilmiştir.
6.3. Özel Olarak Sayılan Sorumluluk Halleri
6.3.1. Genel Kurul Kararları Aleyhine Suiniyetle İptal Davası Açılması
Türk Ticaret Yasasının 381. maddesi genel kurul kararlarının iptali için yönetim kurulu üyelerine tanıdığı iptal davası açma hakkını denetçilere de tanımıştır.
Denetçiler şahsi sorumlulukları gerektirdiği takdirde genel kurul kararının iptali için dava açabilmektedirler.
Ancak bu davanın suiniyetle (kötü niyetle) açılmaması gerekmektedir.
6.3.2. Sırların İfşa Edilmemesi Sorumluluğu
Denetçiler vazifelerini yaptıkları sırada öğrendikleri hususları münferit pay sahiplerine ve üçüncü şahıslara ifşa edemezler. (açıklayamazlar)