Enflasyon Düzeltmesi Yapılacak-mı?

Talha APAK

Yeminli Mali Müşavir

ENFLASYON DÜZELTMESİ YAPILACAK – MI?

1. GİRİŞ

30/12/2003 tarih ve 25332 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5024 sayılı Kanun ile Vergi Usul Kanunu’nda iki önemli düzenleme yapılmış bulunmaktadır. Bunlar;

• 31/12/2003 tarihli bilançolarının düzeltilmesine,
• Sonraki yıl kurum kazancının enflasyon düzeltmesi uygulanarak tespitine

ilişkin usul ve esaslardır. 31/12/2003 bilançolarının düzeltmeye tabi tutulmasının iki nedeni bulunmaktadır. Bunlar;

• 2004 yılı içinde şartlar oluşacağı ve uygulanmaya başlanacağı düşünülen enflasyon düzeltmesi muhasebesi için “bilançoların hazırlanması,
• 2004 ve sonraki dönemlerde şartlar oluşmazsa bile önümüzdeki yeni dönemlerin düşük enflasyonlu dönemler olarak benimsenerek (varsayılarak) yılların tahribatı ile aşınan bilançoların bir bütün olarak geniş kapsamlı bir “yeniden değerleme” ye tabi tutulması, yani “1/1/2004 tarihi itibariyle sıfırlanması”dır.

31/07/2004 tarih ve 25539 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5228 sayılı Kanun

ile 2004 yılı Geçici Vergi dönemlerine uygulanmak üzere “enflasyon düzeltmesine ilişkin düzenleme

getirilmiştir.

Enflasyon düzeltmesi ile TEFE endeksindeki artışın belli hadleri aşması durumunda “mali tabloların enflasyondan arındırılması ve vergilemenin enflasyonun etkisinden arındırılarak gerçekleştirilmesi” hedeflenmektedir.

A- 5024 Sayılı Kanunla “Enflasyon Düzeltmesi”ne İlişkin Olarak Yapılan Düzenleme:

1. V.U.K.’nun geçici 25. maddesinde yer alan ve 31.12.2003 tarihli düzenlemeye göre; Herhangi bir şartın varlığı aranmaksızın, 31.12.2003 tarihli bilançolar her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
2. V.U.K’nun mükerrer 298. maddesinde yer alan ve maddede belirtilen şartların varlığı halinde enflasyon düzeltmesini öngören kalıcı düzenleme; Kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri, fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde % 100’den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10’dan fazla olması halinde mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır. Burada, enflasyon düzeltmesi yapılması zorunluluğu her iki şartın birlikte gerçekleşmiş olmasına bağlıdır. Başka bir deyişle; şartlardan sadece birinin gerçekleşmiş olması enflasyon düzelmesi zorunluluğu doğurmamakta, ancak her iki şartın da aynı anda (dönemde) gerçekleşmiş olması halinde, bu şartların birlikte gerçekleştiği döneme ilişkin bilançoların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekmektedir. Bir hesap dönemi içindeki geçici vergi dönemlerinin herhangi birinde düzeltme yapılması halinde, takip eden geçici vergi dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemi sonunda da düzeltme yapılmak zorundadır.

B- 5228 Sayılı Kanunla “Enflasyon Düzeltmesi”ne İlişkin Olarak Yapılan Düzenleme:

1-  31.12.2003 tarihi itibariyle  bilanço aktif toplamı 7,5 trilyon lirayı ve biten hesap döneminde (2003 yılında) ciroları toplamı 15 trilyon lirayı aşan mükellefler, 31.12.2003 tarihli bilançolarını V.U.K.’nun geçici 25. maddesi hükmüne göre, 2004 yılının geçici vergi dönemleri  sonu itibariyle çıkaracakları mali tablolarını V.U.K’nun 298. maddesi hükmüne göre  enflasyon düzeltmesine tabi tutmak durumundadırlar.

2-  Yukarıda belirtilen, aktif toplamı 7,5 trilyon TL’lik ve ciro toplamı 15 trilyon TL’lık sınırın herhangi birini aşmayan mükellefler ise,

• Dileyen mükellefler; yukarıda (1) nolu bölümde belirtilen mükellefler gibi, enflasyon düzeltmesi yapabilecekler ve bu kapsamda 2004 yılı geçici vergi dönemleri matrahlarını belirlerken enflasyon düzeltmesi yapacaklar,
• Dileyen mükellefler; 2004 yılı ilk geçici vergi döneminde olduğu gibi, 2004 yılının 2., 3. ve 4. geçici vergi dönemlerinde de beyan ettikleri ve edecekleri geçici vergi matrahlarını 5024 sayılı kanunla yapılan değişiklikleri dikkate almadan önceki hükümlere göre belirleyebileceklerdir. Ancak, 2004 yılına ilişkin yıllık beyanname verilirken yapılacak kazanç tespiti esnasında ise 31.12.2003 tarihli bilançolar düzeltilmiş şekliyle dikkate alınacaktır. (Gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinden, 5024 sayılı Kanunun 5228 sayılı Kanunla değişik geçici 1 inci maddesinde yer alan limitleri aşmayan ve düzeltme yapmama yönündeki ihtiyarilikten yararlanmak isteyenlerin, 2004 yılının dördüncü geçici vergi dönemi beyannamesinin verilme süresi olan 10 Şubat 2005 tarihine kadar enflasyon düzeltme işlemini yapacaklarını ve düzeltmelerin yapıldığı tarih itibariyle defter kayıtlarına intikal ettirecekleri açıklanmıştır.)

III. UYGULAMANIN DEĞERLENDİRİLMESİ

A- Geçici Vergi Dönemlerinde, “İhtiyarilik Hakkı”ndan Yararlanarak Enflasyon Düzeltmesi Yapmamış Olan Mükelleflerin 31.12.2004 Tarihli Bilançolarında Enflasyon Düzeltmesi Yapıp Yapmayacakları:

Yukarıda yapılan açıklamalarda da belirtildiği üzere, 31.12.2003 tarihli bilançoların düzeltilmesi işlemi, kapsama giren tüm mükellefler tarafından yapılacaktır.

İhtiyarilik hakkını kullanarak 2004 yılının geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapmamış olanların, 31.12.2004 tarihi itibariyle, VUK 298. maddesindeki şartların her ikisinin birlikte gerçekleşmesine ilişkin, 2004 yılı ikinci Geçici Vergi döneminde enflasyon düzeltme şartlarının  V.U.K. ‘nun 06.07.2004 tarihli, 6 no. lu sirkülerini gözden geçirmek gerekmektedir. Söz konusu sirkülerin;

2. 2004 Yılının İkinci Geçici Vergi Döneminde Vergi Usul Kanununun Mükerrer 298.’inci Maddesine Göre Enflasyon Düzeltmesi başlığı ile aşağıdaki düzenlemeyi içermektedir.

Vergi Usul Kanununa 5024 sayılı Kanunla eklenen mükerrer 298’inci maddenin ( A ) fıkrasının ( 1 ) numaralı bendiyle enflasyon düzeltmesi yapılmasının gerekli şartları belirlenmiştir. Bu bentte, geçici vergi uygulamasında kazançları bilanço esasına göre tespit edilen gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin fiyat endeksindeki artışın, üçer aylık dönemlerin son ayı dahil önceki otuz altı ay için % 100’den ve son on iki ay için % 10’dan fazla olması halinde bilançolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacakları hükmüne yer verilmiştir.

Buna göre 2004 yılının ikinci geçici vergi döneminde enflasyon düzeltmesi yapılabilmesi için TEFE’de

–  1/7/2001 – 30/6/2004 döneminde % 100’ün,

–  1/7/2003 – 30/6/2004 döneminde % 10’un,

üzerinde bir artış olması gerekmektedir. 3/7/2004 tarihinde Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Haziran 2004 ayına ilişkin açıklanan TEFE, 7.982,7 olarak gerçekleşmiştir. Bu değer 1/7/2001 tarihine göre % 100’ün, 1/7/2003 tarihine göre de % 10’un üzerinde bir artışı gösterdiğinden 2004 yılının ikinci geçici vergi döneminde enflasyon düzeltme şartlarının gerçekleştiği anlamına gelmektedir. Bu nedenle 2004 yılının ikinci geçici vergi döneminin sonu itibarıyla Vergi Usul Kanununun mükerrer 298’inci maddesine göre enflasyon düzeltmesi yapılacaktır. 2004 yılının ikinci geçici vergi dönemi sonu itibariyle V.U.K.nın mükerrer 298’inci maddesine göre enflasyon düzeltmesine ilişkin işlemlerin 10 Ağustos 2004 (2004 yılının ikinci geçici vergi döneminin beyanname verme tarihi) tarihine kadar tamamlanması gerekmektedir.

• Açıklamalardan da anlaşıldığı gibi 31.12.2004 tarihli bilançoların tüm mükelleflerce düzeltilmesi gerekmektedir. 5228 sayılı Kanunla ihtiyarilik hükmünden yararlanıp geçici vergi dönemlerinde düzeltme yapmayan mükellefler Bakanlar Kurulu veya Maliye Bakanlığı insiyatif kullanmaz ise son geçici vergi döneminde (10 Şubat 2005) düzeltme yapmak zorunda kalacaklardır.
• Öte yandan, ihtiyarilik hakkını kullanmayıp, 2004 yılı içindeki geçici vergi matrahlarının tespitinde enflasyon düzeltmesi yapmış olanlar, 31.12.2004 tarihli bilançolarını da gerek geçici vergi matrahını tespit ederken, gerekse yıllık beyanname ile beyan edilecek vergi matrahlarını tespit ederken, her halükarda (VUK 298.maddesindeki %10 ve %100’lük iki şart birlikte gerçekleşmese bile), enflasyon düzeltmesine tabi tutmak zorundadırlar.

B- Enflasyon Düzeltmesi Uygulaması Yapanların, Bu Uygulamaya Ne Zaman Son (Ara) Verecekleri Veya Bir Daha Ne Zaman Kapsama Girecekleri:

Devlet İstatistik Enstitüsünce yayımlanan fiyat endekslerine bakıldığında, 31.12.2004 tarihi itibariyle, VUK’nun mükerrer 298. maddesindeki enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümlerde yer alan şartlardan; fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan hesap döneminde %10’u aşması, diğer şart olan, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde % 100’den fazla olması şartının birlikte gerçekleşmesi yasal düzenlemedir. Ancak; Bakanlar Kurulu’nun bu maddede yer alan % 100 oranını % 35’e kadar indirmeye % 10 oranını ise % 25’e kadar artırmaya yetkisi bulunmaktadır.

2005 yılı ve devamında da, her iki şart birlikte gerçekleşmediği sürece enflasyon düzeltmesi yapılmayacaktır. Başka bir deyişle; kalıcı düzenleme olan VUK 298. madde uyarınca enflasyon düzelmesi uygulaması yapmak zorunluluğuna girmedikleri için, bu uygulamadan çıkmaları ya da enflasyon düzeltmesi uygulamasının sona ermesi söz konusu olmayacaktır.

1. SONUÇ

Enflasyon düzeltmesi uygulamasının; mükelleflere tanınmış avantajlar içeren, bir nev’i hak tanıyan bir düzenleme olduğu, bu gibi hakların kullanılması için öngörülen şartlar ne ise, hakkın kullanımını sona erdiren şartların da aynı olması gerektiği, dolayısıyla, “her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi” ibaresinden, şartlardan birinin ortadan kalktığı dönemlerde enflasyon düzeltmesi uygulaması yapılamayacağını yada daha önce başlamış uygulamanın sona ereceğini anlamak gerektiği ifade edilmektedir. Dönemsellik ilkesi gereğince de her dönemin ayrı ayı değerlendirilmesi ve her iki şartın birlikte gerçekleştiği dönemlerde  enflasyon düzeltmesinin yapılması, aksi takdirde yapılmaması gerektiği açıklanmaktadır.

Sonuç olarak;

Her iki şartın birlikte gerçekleşmesi halinde enflasyon düzeltmesi yapılacağı, her iki şartın varlığının birlikte ortadan kalktığı (fiyat endeksindeki artışın son on iki aylık dönemde % 10’un altında kaldığı ve aynı zamanda son üç hesap dönemindeki artışında % 100’ün altında kaldığı) dönemde enflasyon düzeltmesi uygulaması yapılmaması gerekmektedir. Ancak bu konuda farklı görüşler de mevcut olup, konunun Maliye Bakanlığı’nca açıklığa kavuşturulmasında fayda vardır.

Bize göre;

1. 31.12.2003 tarihli bilançolar her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
2. 31.12.2004 yılı için;
3. a) İhtiyarilik hakkını kullanmayıp, 2004 yılı içindeki geçici vergi matrahlarının tespitinde enflasyon düzeltmesi yapmış olanlar her halükarda, gerek son dönem geçici vergi ve gerekse yıllık beyanname ile beyan edilecek vergi matrahlarını tespit ederken enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.
4. b) İhtiyarilik hakkını kullanıp, 2004 yılı içindeki geçici vergi matrahlarının tespitinde enflasyon düzeltmesi yapmamış olanlar yıl içinde şartlar oluştuğu için (Bakanlar Kurulu veya Maliye Bakanlığı insiyatif kullanmaz ise) gerek son geçici vergi döneminde ve gerekse yıllık beyanname ile beyan edilecek vergi matrahlarını tespit ederken enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.

Enflasyon düzeltmesinin vergi kanunlarımızda yer alması ile vergi mükelleflerine bir fırsat sunulmakta ve sermayeleri üzerinden değil gerçek gelirleri üzerinden vergilendirilmeleri imkanı yaratılmış olmaktadır. Ancak, kamuoyunun sürekli baskısı nedeniyle uygulaması belirli şartlar dahilinde uzatılan enflasyon düzeltmesi, mükelleflerin çoğu tarafından henüz yeterince anlaşılmamış ve hükümlerine yeterince nüfuz edilememiştir. Bundan hareketle 2005 yılı sonuna kadar uygulamanın geçici bazı kriterlere bağlanarak belli mükellef guruplarını kapsaması, çoğu (küçük ve orta ölçekli) mükelleflerin de kapsam dışında tutulması yönünde uygulamanın yasal zemini yaratılmalıdır.