Talha APAK
Yeminli Mali Müşavir
ELEKTRONİK VERGİ YÖNETİMİNE YÖNELİK E-BEYANNAME UYGULAMASI (DÖNEMİ) BAŞLADI
- GİRİŞ
Elektronik beyanname uygulamasının amacı; mükelleflerin vergilendirmeye ilişkin ödevlerini yerine getirmede, gelişen bilgi işlem teknolojilerinden yararlanmak, vergi beyannameleri ile bildirim ve eklerinin kolay, hızlı, ekonomik ve güvenilir bir şekilde idareye intikalini sağlamak, vergi beyannamelerinin doldurulmasındaki hataları en aza indirerek mükellef mağduriyetini önlemek, vergi dairesinin beyanname kabul, tarh, tahakkuk ve tahsilat işlemlerini azaltarak iş ve işlemlerini kolaylaştırmak ve diğer alanlarda mükellefe daha iyi hizmet vermesini sağlamaktır.
213 sayılı Vergi Usul Kanununun (31.07.2004 tarih, 25539 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5228 sayılı Kanunun 8 inci maddesiyle değişik) mükerrer 257 nci maddesinin birinci fıkrasının (4) numaralı bendi;
“….. vergi beyannameleri ve bildirimlerin, şifre, elektronik imza veya diğer güvenlik araçları konulmak suretiyle İnternet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında verilmesi, beyanname ve bildirimlerin yetki verilmiş gerçek veya tüzel kişiler aracı kılınarak gönderilmesi hususlarında izin vermeye veya zorunluluk getirmeye, beyanname, bildirim ve bilgilerin aktarımında uyulacak format ve standartlar ile uygulamaya ilişkin usul ve esasları tespit etmeye, bu zorunluluğu beyanname, bildirim veya bilgi çeşitleri, mükellef grupları ve faaliyet konuları itibarıyla ayrı ayrı uygulatmaya ,.…”
şeklinde değiştirilmiştir. Maliye Bakanlığı’na verilen yetki kapsamında, konuyu düzenleyen VUK’nun 340 Seri no.lu Genel Tebliği 30.09.2004 tarih, 25599 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak, 01.10.2004 tarihinde geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.
- ELEKTRONİK VERGİ YÖNETİMİ
Elektronik vergi yönetimi (ETA-Electronic Tax Administration) kavramı ilk kez, Amerikan Vergi İdaresi (IRS-Inland Revenue Services) tarafından ortaya konulan bir kavramdır. ABD’ de 22 Temmuz 1998 tarihinde Kongre tarafından kabul edilen IRS’ nin Yeniden Yapılanması ve Reform Kanunu ile, IRS’ n in idari yapısı dört ana operasyon grubu altında önemli ölçüde yeniden kurulmuştur. Stratejik plan çerçevesinde faaliyetlerini sürdüren IRS’ ye 2000 yılında, kağıt beyannameye alternatif hızlı, güvenilir, doğru ve ulaşılması kolay olan IRS elektronik dosyalama (e-file) sistemini kullanarak 35 milyondan fazla Amerikalı beyannamelerini elektronik biçimde yollamıştır. (1)
IRS’ nin internet ortamında çalışan bir gelir idaresine dönüştürülmesi hedeflenmiştir. Böylelikle mükelleflere verilen hizmetlerde kalite, vergi idaresinin etkinliği ve verimliliği artmıştır. IRS, mükelleflerin vergi ödemelerini elektronik ortamda yapabilmelerine imkan veren “Elektronik Federal Vergi Ödeme Sistemi” (EFTP– Elektronic Federal Tax Payment ) ’ni (bir alt sistemini) ülke çapında uygulamaya başlamıştır. ABD Gelir idaresinin kullandığı e-beyanname yöntemi ile milyonlarca mükellef vergi beyannamelerini kolaylıkla hazırlamaktadır. Ayrıca mükellefler vergilerini elektronik sistem ile (banka hesabından veya kredi kartı ile) ödeyebilmektedirler. (2)
Genel olarak; vergi yönetimlerinin çözülmesi gereken iki temel sorunu bulunmaktadır. Bunlar; uluslararası ticaretteki baş döndürücü gelişme ve yeni teknolojilerin mükelleflere sağladıkları olanaklardır. Uluslararası ticaret, dünya ticaret hacmini ve buna bağlı olarak da hazinenin vergi gelirlerini artırmaktadır. Vergi idareleri yaşadıkları büyük kayıpları gidermek için mükellefleri takip etmeye çalışsa da mükellefler vergi idarelerinin önünde gitmektedir. Bunu sağlayan temel dinamik ise teknolojik devrimdir.
III. TÜRKİYE’DE E-BEYANNAME (DÖNEMİ) UYGULAMASI
A-Niçin E-Beyanname
Türkiye’deki elektronik vergi dönemi (yönetimi) ile; mükellefleri, kağıt kullanması yerine, beyannamelerini elektronik yöntemleri kullanarak idareye yollamalarını kapsayan bir yöntem olarak başlatılmış bulunmaktadır.
VEDOP (Vergi Daireleri Otomasyon Projesi) kapsamında İnternet Vergi Dairesi, 01.09.2000 den itibaren kurumlar vergisi mükellefleri, 01.09.2001 den itibaren gelir vergisi mükellefleri için hizmet vermeye başlamıştır.
Nihayet, 01 Ekim 2004 tarihi itibari ile; başlayan e-beyanname uygulamasının işlerlik kazanmasının vergi yönetimi ve mükellefler açısından önemi aşağıda açıklanmıştır.
1) Vergi toplama maliyetleri azalacaktır.
2) Mükelleflere hızlı ve verimli hizmet sunulabilecektir.
3) Zaman ve emekten tasarruf, 7 gün/24 saat beyan ve ödeme yapılacaktır.
4) Vergi yükümlüsünün ve hazinenin vergi planlaması yapmasına olanak sağlayacaktır.
5) Kayıtdışı ekonominin daralmasına yardımcı olacaktır.
E-Beyanname döneminde de; gerek mükelleflerin, gerekse maliye görevlilerinin talebi olan işlemlerin basitleştirilmesi kapsamında aşağıdaki önlemler alınmalıdır.
1) Beyanname formatlarının açık ve anlaşılır olarak hazırlanması,
2) Dosyaların işlem görme hızının artırılması,
3) Bazı sorunların telefon veya teknolojik araçlar yardımıyla çözümlenebilmesi,
4) Mükellef bazında takip ve mükellef temsilcisi sistemlerinin geliştirilmesi,
5) Mükelleflerin vergi dairelerinden olabilecek taleplerinin de elektronik ortamda alınması yönünde diğer önlemlerin geliştirilmesi.
B- Meslek Mensubu Aracılığı İle e-Beyanname Gönderilmesi ve Meslek Mensuplarının Sorumlulukları
Beyannamelerini kendileri göndermek üzere başvuran ve kendisine kullanıcı kodu, parola ve şifre verilen mükellefler, vergi idaresince geçerliliği kabul edilmiş beyannameyi onaylamakla e-Beyannameyi imzalamış sayılacaktır.
Beyannamelerini yetki verilmiş meslek mensupları aracılığıyla gönderen mükelleflere ait beyannamelerin onay işleminin meslek mensubunca yapılmasıyla birlikte, bu beyanname doğal olarak mükellefler tarafından verilmiş addolunacaktır.
Elektronik beyanname gönderme de aracılık yetkisi verilen meslek mensupları, aralarında hizmet sözleşmesi bulunan müşterilerine ait beyannamelerin yanı sıra, münferit olarak talepte bulunan mükelleflerin beyannamelerinin gönderilmesine de aracılık edebileceklerdir. Bu durumda, meslek mensubu ile mükellef veya vergi sorumlusu arasında buna ilişkin özel bir sözleşme düzenlenmesi gerekecektir.
Yetki verilmiş meslek mensupları, aralarında hizmet sözleşmesi bulunan müşterilerine ait beyannameleri elektronik ortamda gönderebilmeleri için müşteriyle 340 no.lu Tebliğ ekinde yer alan “Elektronik Beyanname Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesi” ni, münferit talepte bulunan müşteriyle de örneği yine tebliğ ekinde yer alan, “Elektronik Beyanname Aracılık Sözleşmesi”ni düzenleyecekler ve sözleşmelerin bir örneğini müşterilerine vereceklerdir.
340 seri numaralı Tebliğ kapsamında gönderilen e-beyannamelerin meslek mensupları ile ilgili olmak üzere aşağıdaki iki husus öne çıkmaktadır;
- Meslek mensubunca da imzalanması gereken bir beyanname olması halinde, beyannamede yer alan “beyannameyi düzenleyen Serbest Muhasebeci / Serbest Muhasebeci Mali Müşavir” bölümüne,
- Yeminli Mali Müşavirlerce tasdik edilecek bir beyanname olması halinde ise, beyannamede yer alan “beyannameyi tasdik eden Yeminli Mali Müşavir” bölümüne,
meslek mensubuna ilişkin sicil bilgilerinin yazılması meslek mensubunun beyannameyi imzalamış / tasdik etmiş sayılması için yeterli olacaktır. Bu çerçevede, imzalanmış / tasdik edilmiş olan e-Beyannameler, imzalayan / tasdik eden meslek mensuplarınca gönderilecektir.
Tebliğin (Ek:3)’de yer alan; Elektronik Beyanname Aracılık ve Sorumluluk Sözleşmesinin 3’üncü maddesinde aşağıda yer aldığı üzere, müşteri ile meslek mensubu arasında bir taahhüt ilişkisi ortaya konmuştur;
“….Meslek mensubu, söz konusu sözleşmeye konu teşkil eden ve elektronik ortamda ilgili vergi dairesine gönderilmesine aracılık edilecek olan beyannamelerde yer alan bilgilerin, defter kayıtlarına ve bu kayıtların dayanağı belgelere uygun olmasından dolayı ortaya çıkacak vergi ziyaına bağlı olarak salınacak vergi, kesilecek ceza ve hesaplanacak faizlerin ödenmesinden, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 227’nci maddesi uyarınca ve bu maddenin Maliye Bakanlığı’na verdiği yetkiye istinaden yayımlanan 4 sıra no’lu Vergi Beyannamelerinin Serbest Muhasebeci ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlerce İmzalanması Hakkında Genel Tebliğ hükümleri uyarınca mükellefle birlikte müştereken ve müteselsilen sorumludur.”
Tebliğin (Ek: 4)’de yer alan; Elektronik Beyanname Aracılık Sözleşmesinin 4’üncü maddesi ise, meslek mensubu ile müşteri arasındaki sınırlı ilişki nedeniyle, sadece müşteri tarafından meslek mensubuna verilen bilgilerin beyannameye doğru olarak geçirilmemesi nedeniyle daha dar bir sorumluluk alanı çizmiştir.
Tebliğin (VII.4) bölümünde yer alan; Beyannamelerin İmzalanması ve Diğer Hususlarında ise; Kağıt ortamında düzenlenip verilen beyannamelerle elektronik ortamda düzenlenip gönderilen beyannamelerin hukuki sonuçları itibariyle hiçbir farkı bulunmamaktadır. Buna göre, meslek mensuplarının beyannamelerin düzenlenmesi, tasdik edilmesi ve imzalanmasına ilişkin olarak 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve diğer mevzuatta yer alan sorumlulukları, elektronik ortamda düzenledikleri beyannameler için de aynen geçerli olacaktır.” şeklinde açıklamada bulunarak, meslek mensuplarına genel bir sorumluluk alanı ortaya koymuştur:
IV.DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Küreselleşme ile birlikte vergi yönetimleri açısından ortaya çıkabilecek gelişmeleri yakından izlemek gereklidir. Dünya’daki siyasi, ekonomik ve teknolojik gelişmeler paralelinde ülkemizde de ciddi sayılabilecek reformlar ve değişimler yaşanmakta olup, bunun en son örnekleri; e-devlet kapsamında geliştirilen SSK’ ya yönelik e-bildirge ve nihayet maliyeye yönelik e-beyanname uygulamasıdır.
Gelişmekte olan ülkelerde bilgiye ulaşmada internet en kolay ve ucuz iletişim aracı niteliğindedir. Ancak bu ülkelerin bir çoğu yetersiz alt yapı ve bilgi teknolojileri nedeniyle internetten yeterince faydalanamamaktadırlar. İletişim alt yapılarının eksikliği, telefon ve bilgisayar girişlerinin sınırlılığı, fiyatların yüksekliği ve niteliksiz personel nedeniyle hizmetin kalitesi düşüktür.
Amaç tüm bildirim ve beyannamelerin elektronik ortamda alınmasıdır. Eğer gerçekleştirilebilirse zaman, emek ve paradan tasarruf edilebilecek, vergi denetiminde etkinliği sağlayabilecektir. Bunun için tüm vergi mükelleflerinin bu konuda bilinçlendirilmeleri ve internet hizmetlerinin ucuzlatılması acilen alınması gereken önlemlerdendir.
Bir ülkede, mükelleflerin vergi sistemine olan güvenini oluşturabilmenin en önemli şartlarından biri, yurttaşların vergi idaresinin etkin olduğuna inanmalarının sağlanmasıdır. Bu nedenle, vergi idaresinin yapılandırılması, gelişmekte olan ülkelerde olduğu kadar gelişmiş ülkelerde de sürekli gündemde tutulan önemli bir sorun oluşturmaktadır. Gelir idaresinin asli hedefi, mükelleften kaynak toplamak değil, “bu kaynakla kaliteli kamu hizmeti sunulmasını sağlamak” olarak tanımlanınca, bunun yolu, mükellefin sorumluluklarını anlamasını yani bilinçlenmesini sağlamak ve yükümlülüklerin yerine getirilmesine yardımcı olmaktan geçtiği görülmektedir. (3)
Mükellefler, vergi dairelerine sadece beyanname vermek veya ödeme yapmak için gitmemektedirler. Bunların yanı sıra, diğer işlem talepleri de olmaktadır. Bunlara evrak takibini, bilgi isteme yazılarını, düzeltme vs. taleplerini örnek olarak verebiliriz. Bu işlemlerin de internet üzerinden talep edilmesi ve sonucunun da aynı yolla iletilmesi faydalı olacaktır. Böylelikle vergi daireleri, gerekli yapılanmalar ile sık görülmeyen ama etkili idareler olabilecektir. Kaldı ki, vergi dairelerinin amacı, evrak işlemlerini yapmak değil, kendi bölge sahalarında vergi kaçağını engelleyici yöntemler geliştirip uygulamak olmalıdır.
Getirilen düzenleme ile beyannameleri doldurmadaki olası hataları önlemede sistemin otomatik olması yanında, beyannamelerin vergi dairesine intikalinde, özellikle büyük şehirlerde yaşanan zorlukları, vergi dairelerindeki kabul, tahakkuk, ve ödemelerde çekilen sıkıntıları azaltarak işlemlerin kolaylaştırılması ve vergi denetiminde etkinliği sağlaması amaçlanmıştır.
Tam otomasyona geçmiş vergi dairelerinin yaygınlaştırılması cari dönemin dışında, Gelir ve Kurumlar Vergisi beyannamelerinin, yasal süresi geçmiş beyannameler, düzeltme ve pişmanlık beyannamelerinin de kapsama alınması ile birlikte e-Beyanname uygulaması umarız kısa zamanda amacına ulaşır.
Şimdilik ihtiyari de olsa 01.10.2004 tarihinde başlayan e-beyanname uygulaması ile, kağıt ortamında düzenlenip verilen beyannamelerin hukuki sonuçları itibariyle hiçbir farkı bulunmamaktadır. Buna göre, meslek mensuplarının beyannamelerin düzenlenmesi, tasdik edilmesi ve imzalanmasına ilişkin olarak 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve diğer mevzuatta yer alan sorumlulukları, elektronik ortamda düzenledikleri beyannameler için de aynen geçerli olacaktır
Düzenleme kapsamında SM ve SMMM ’ler konusunda herhangi bir sorun veya tartışma bulunmamaktadır. Kaldı ki, düzenlemenin amacı, SM ve SMMM’ lerin beyannameleri imzalamaları kapsamında e-beyannameleri düzenleyebilme ve idareye gönderebilmeleridir. Ancak, YMM’ lerin konu ile ilgili, ilişki ve sorumlulukları da tekrar gözden geçirilmelidir. Bu itibarla, Vergi beyannamelerini düzenleyen, imzalayan ve gönderen kişi ile bu beyanları denetleyen ve tasdik edenlerin ayrı kişiler olmaları gerekmektedir. Bundan hareketle; YMM’lerin e-beyanname uygulamasının dışında tutulması, asıl görev ve fonksiyonu olan denetim ve tasdik görevini sürdürmesi olmalıdır.
DİPNOT VE KAYNAKLAR
(1) Ali BEYLİK-Hesap Uzmanı, Vergi Yönetiminde Gelişmeler E-Beyanname, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 279, Kasım 2004
(2) Dr. Derya YAMAN, Elektronik Ticarette Vergi Yönetimi, Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog Dergisi, Sayı 199, Kasım 2004
(3) Dr. Saygın EYÜPGİLER, Vergi İdaresinin Yapılandırılması, Global Eğilimler ve Türkiye İçin Öneriler, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı 233, Ocak 2001