Yeni Türk Lirası (YTL) ile İlgili Yasal Düzenlemeler, Değerlendirme ve Beklentiler

Talha APAK

Yeminli Mali Müşavir

YENİ TÜRK LİRASI (YTL) İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER, DEĞERLENDİRME VE BEKLENTİLER

I. GİRİŞ

Ülkemizde 1970’lerde başlayan yüksek enflasyon, bazı ekonomik değerlerin milyarlarla, trilyonlarla ve hatta katrilyonlarla ifade edilmesine neden olmuştur. Bu süreçte ekonominin nakit ihtiyacı ise 1981 yılından bu yana ortalama her 2 yılda bir defa tedavüle çıkarılan üst değerde yeni banknotlarla karşılanmıştır. Bunun sonucunda gelinen noktada, dünyadaki en büyük kupürlü banknot (20.000.000) sadece ülkemizde kullanılmaktadır. Bu durum paramızın itibarını da olumsuz yönde etkilemektedir. Diğer taraftan, bol sıfırlı rakamlar başta kasa işlemlerinde olmak üzere, muhasebe ve istatistik kayıtlarında, bilgi işlem programlarında ve ödeme sistemlerinde de sorunlar yaratmaktadır.

Bu nedenle, paramızdan altı sıfır atılması sadece psikolojik olarak değil, teknik bir ihtiyaç olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında 5083 sayılı kanun 31.01.2004 tarih, 25363 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış bulunmaktadır. 7 madde ve 3 geçici maddeden oluşan, Bakanlar kurulu tarafından yürütülecek olan 5083 sayılı kanunun, 4’üncü maddesi ile geçici 1’inci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları yayımı tarihi olan 31.01.2004 tarihinde, diğer hükümleri ise 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girecektir.

1. YTL ile ilgili 5083 Sayılı Kanunun, 31.01.2004 Tarihinde Yürürlüğe Giren Hükümleri:

Madde 4.

Halen tedavülde bulunan, tedavülden çekilmiş veya tedavüle çıkarılacak olan banknotların resim ve görüntülerinin çoğaltılması ve yayınlanmasına ilişkin boyut, renk, malzeme, çözünürlük, üzerinde bulunacak ibareler ve benzeri hususlarla ilgili şartlar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca belirlenir ve Resmî Gazetede ilân olunur. İlân olunacak şartlara uymayan kişiler hakkında fiil daha ağır bir suça vücut vermediği takdirde birmilyarbeşyüzmilyon liradan beşmilyar liraya kadar ağır para cezasına hükmolunur.

Geçici Madde 1.

Söz konusu banknotların birlikte tedavülü ve değiştirilmesine ilişkin esaslar Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca, madenî paraların birlikte tedavülü ve değiştirilmesine ilişkin esaslar ise Hazine Müsteşarlığınca belirlenir.

2. YTL ile ilgili 5083 Sayılı Kanunun, 01.01.2005 Tarihinde Yürürlüğe Girecek Hükümleri:

Madde 1.

Türkiye Cumhuriyeti Devletinin para birimi Yeni Türk Lirasıdır. Yeni Türk Lirasının alt birimi Yeni Kuruştur. Bir Yeni Türk Lirası (YTL) yüz Yeni Kuruşa (YKr) eşittir. Bakanlar Kurulu, Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruşta yer alan yeni ibarelerini kaldırmaya ve uygulamaya ilişkin esasları belirlemeye yetkilidir.

Madde 2.

Türk Lirası değerler Yeni Türk Lirasına dönüştürülürken, birmilyon Türk Lirası ( 1.000.000 TL ) eşittir bir Yeni Türk Lirası ( 1 YTL ) değişim oranı esas alınır.

Yeni Türk Lirası cinsinden yapılan işlemlerde yarım Yeni Kuruşun üzerindeki değerler bir Yeni Kuruşa tamamlanır; yarım Yeni Kuruş ve altındaki değerler dikkate alınmaz.

Madde 3.

Kanunlarda ve diğer mevzuatta, idarî işlemlerde, yargı kararlarında, her türlü hukukî muamelelerde, kıymetli evrak ve hukukî sonuç doğuran diğer belgeler ile ödeme ve değişim araçlarında Türk Lirasına veya liraya yapılan atıflar, 2 nci maddede belirtilen değişim oranında Yeni Türk Lirasına yapılmış sayılır.

Madde 5.

24.12.1937 tarihli ve 3290 sayılı Devlet Hesaplarında Liranın Esas İttihaz Edilmesi Hakkında Kanun yürürlükten kaldırılmıştır.

Geçici Madde 1.

Halen tedavülde bulunan Türk Lirası banknotlar ile madeni paralar 1.1.2005-31.12.2005 tarihleri arasında Yeni Türk Lirası banknotlarla ve yeni çıkarılacak madenî paralarla birlikte tedavül eder.

Geçici Madde 2.

Türk Lirası üzerinden yapılan her türlü hukukî muamele ile hukukî sonuç doğuran belgelerin 2 nci maddede belirtilen değişim oranı dikkate alınarak 31.12.2005 tarihine kadar, bu tarih dahil Yeni Türk Lirasına göre değiştirilmesi halinde, muamele ve düzenlenecek belgeler her türlü vergi, resim, harç ve diğer yükümlülüklerden muaftır.

Geçici Madde 3.

1.1.2005-31.12.2005 tarihleri arasında, bütün mal ve hizmet bedellerinin, 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 12 nci maddesi çerçevesinde düzenlenecek etiket ve tarife listelerinde Türk Lirası ve Yeni Türk Lirası üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi zorunludur. Bu yükümlülüğü yerine getirmeyenler hakkında 4077 sayılı Kanunun 25 inci maddesinin ikinci fıkrasında öngörülen ceza uygulanır.

3. YTL ile ilgili 5083 Sayılı Kanunun Yayımından Sonra, İlgili Kurumlarca Yapılan Düzenleme ve Çalışmalar:

Yukarıda ayrıntılı olarak açıklanan 5083 sayılı YTL yasasının uygulama esasları kapsamında bu güne kadar ilgili kurumlarca bir çok yasal düzenleme yapılmış olup, 2004 sonuna kadar da bir çok düzenlemenin yapılması beklenmektedir. 5083 sayılı kanunun yayımı tarihinden bu güne kadar ilgili kurumlarca yapılan önemli düzenlemeler aşağıda sıralanmıştır.

• Yeni Türk Lirası’na Geçiş İle birlikte İMKB Hisse Senetleri Piyasası, Tahvil ve Bono Piyasası ve Vadeli İşlemler Piyasası’nda 01.01.2005’den İtibaren Geçerli Olacak Değişiklikler. (İMKB Başkanlığı’nın 04.06.2004 tarih, 1616 sayılı yazısı)

• YTL’nin Kamuoyuna Tanıtılması Kampanyasına İlişkin 29.07.2004 tarih, 2004-39 sayılı Basın Duyurusu. (Merkez Bankası Genelgesi)

• Hazine Müsteşarlığı’nın, 12.08.2004 tarihli, Darphane Yeni Kuruş Hakkındaki Basın Duyurusu.

• Fiyat Etiket Örnekleri Duyurusu. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 16.09.2004 tarihinde yayımlanan, 01/01/2005-31/12/2005 tarihleri arasında bütün mal ve hizmet bedellerinin Türk Lirası ve Yeni Türk Lirası üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi ile ilgili 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 12 nci maddesi çerçevesinde düzenlenecek etiket ve tarife listelerinde zorunluluk)

• Yeni Türk Lirasına Geçiş Nedeniyle Madeni Ufaklık Paraların Tedavülden Kaldırılmasına Dair, 24.09.2004 tarih, 25593 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tebliğ (Hazine Müsteşarlığı)

• Yeni Türk Lirası İşlemleri, 30.09.2004 tarih, 25599 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 21 Sıra No.lu Genel Tebliği (Muhasebat Genel Müdürlüğü, Genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idareler ile saymanlıklarca yapılacak işlemeleri kapsamaktadır)

• Türk Ticaret Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı. (Hisse senetlerinin azami itibari değerleri v.b. konuları kapsayıp, 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girecek)

• Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği Taslağı , (Sıra No:13)

Yukarıdaki düzenlemeler içerisinde yer alan, Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği Taslağı (Sıra No:13) hakkında, aşağıda ayrıntılı açıklamalara yer vermiş bulunmaktayız.

II. YTL KULLANIMINDA ÖZEL KESİM MUHASEBE SİSTEMİNDE UYULACAK ESASLAR

1- Kanunun 1 inci maddesinin yürürlük tarihinin 01/01/2005 olması nedeniyle, 31/12/2004 tarihi sonuna kadar düzenlenecek tüm belgeler (fatura, sevk irsaliyesi, vb) Türk Lirası üzerinden düzenlenecek ve tüm muhasebe kayıtları Türk Lirası üzerinden yapılacaktır. Dönem sonu işlemleri, bilanço ve gelir tablosu Türk Lirası üzerinden düzenlenecektir. Bu belgeler ve muhasebe kayıtları 01/01/2005 tarihinden sonra da aynen oldukları gibi muhafaza edilecektir.

2- Kanunda belirtilen değişim oranı esas alınarak 01/01/2005 tarihi itibariyle 31/12/2004 tarihli muhasebe kayıtları Yeni Türk Lirasına dönüştürülecek ve dönüştürülen bu tutarlar ilk kayıt maddeleri olarak muhasebeleştirilecektir.

3- 01/01/2005 tarihinden itibaren düzenlenecek tüm belgeler ve yapılacak muhasebe kayıtları sadece Yeni Türk Lirası ve Yeni Kuruş üzerinden olacaktır. En küçük para birimi 1 YKr olduğu ve YTL cinsinden yapılan işlemlerin sonuçlarında ve ödeme aşamalarında yarım YKr ve üzerindeki değerler 1 YKr’a tamamlanacağı için en küçük muhasebe ve fatura değeri 1 YKr olacaktır. 2005 yılı boyunca Türk Lirası ve Yeni Türk Lirasının birlikte kabul edilmesi ve 2005 takvim yılında bütün mal ve hizmet bedellerinin etiket ve tarife listelerinin Türk Lirası ve Yeni Türk Lirası para birimleri üzerinden ayrı ayrı gösterilmesi halinde de YTL esas alınacaktır. Önceki dönemlere ilişkin olmakla birlikte 01/01/2005 tarihinden sonra düzenlenecek faturalar, verilecek beyannameler ve bildirimlerin de, ücretlilere yapılacak vergi indirimi kullanılan Vergi İndirimine Ait Bildirim hariç, Yeni Türk Lirasına dönüştürülmesi ve Yeni Türk Lirası üzerinden düzenlenmesi ve hesaplara kaydedilmesi gerekmektedir.

4- Maliye Bakanlığınca özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler de 01/01/2005 tarihinde normal vergilendirme dönemine sahip diğer mükellefler gibi işlem yapacaklardır. Ancak, bu mükellefler 31/12/2004 tarihi itibariyle geçici mizan çıkartacaklar, mizanda yer alan hesapları diğer mükelleflerin tabi oldukları esas ve usuller çerçevesinde YTL para birimine dönüştürecekler ve bu tutarları 01/01/2005 tarihli açılış maddesi olarak muhasebeleştireceklerdir. Diğer mükellefler için tespit edilmiş muhasebe kayıt, saklama, belge ve bildirim düzeni bu mükellefler için de geçerlidir.

5- Bilanço esası dışında işletme hesabı esasına göre defter tutan diğer mükellefler de 01/01/2005 tarihinden itibaren YTL para birimine göre defter tutacaklardır. Bu mükellefler 2005 yılına devreden dönem sonu mal tutarları toplamı ve amortismana tabi iktisadi kıymetler gibi kayıtlarını YTL’na dönüştürerek kaydedeceklerdir. Bu mükellefler de durumlarına uyan hususlarda bu Tebliğde belirtilen düzenlemelere uyacaklardır.

III. 31/12/2004 SONU İTİBARİYLE YAPILACAK İŞLEMLER

1-Muhasebe Kayıt Düzeni

1.1- Hesaplardaki toplam TL tutarların YTL’ye dönüşümünde bulunacak tutar ile alt hesapların daha sonra ayrı ayrı dönüşümü halinde bulunacak tutarlar toplamı tamamlamalar (yuvarlamalar) nedeniyle eşit olmayabilecektir. Bu nedenle başlangıçta alt hesapların tek tek Yeni Türk Lirasına çevrilmesi suretiyle bulunan toplam tutarın muhasebe kaydı yapılacaktır. İşletmeler 31/12/2004 tarihli bilanço hesaplarında yeralan TL değerleri 01/01/2005 tarihinde ilk işlem olarak YTL para birimine dönüştüreceklerdir. Tek Düzen Hesap Planına uygun bir şekilde defter-i kebir hesaplarında yer alan TL tutarların YTL’na dönüşümü işlemlerine ana hesabın varsa alt hesaplarını oluşturan muavin hesaplardan başlanacak ve bu şekilde ana hesap toplamına ulaşılacaktır.

Örnek 1.

(X) İşletmesinin 31/12/2004 tarihli 120 Alıcılar Hesabının kapanış ve 01/01/2005 tarihli açılış maddesi aşağıda belirtildiği şekilde olacaktır:

31/12/2004 tarihi itibariyle 120 Alıcılar hesabı

01/01/2005 tarihli 120 Alıcılar hesabı

1.2- 01/01/2005 tarihinde YTL para birimine göre dönüştürülen bilanço, açılış maddesi olarak kaydedilecektir. Bilançoda ortaya çıkabilecek olumlu veya olumsuz farklar, tek düzen hesap planında yer alan 679 Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar veya 689 Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabında izlenerek hesaplarda denklik sağlanacaktır .

1.3- Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin (ATİK) TL birimindeki değerleri YTL’na dönüştürülürken her bir iktisadi kıymet için ayrı ayrı dönüşüm işlemi yapılacaktır. Aynı şekilde bu iktisadi kıymetlerin birikmiş amortismanları da ayrı ayrı YTL’na dönüştürülecektir.

Örnek 2.

(Y) İşletmesinin 31/12/2004 tarihi itibariyle 255 Demirbaşlar ve 257 Birikmiş Amortismanlar hesabı aşağıdaki gibidir.

(Y) İşletmesinin 01/01/2005 tarihi itibariyle 255 Demirbaşlar ve 257 Birikmiş Amortismanlar hesabı aşağıdaki gibi olacaktır.

1.4- Çek ve senet portföylerinde bulunan değerlerin YTL’na dönüştürülmesi işlemlerinde de yukarıdaki 3 üncü maddede belirtildiği şekilde işlem yapılacaktır. Her bir çek veya senet tutarının ayrı ayrı YTL para birimine dönüştürülerek ana hesap tutarına ulaşılması ile muavin hesaplara inilmeden sadece ana hesap tutarı toplamının YTL’na çevrilmesi durumunda fark ortaya çıkabilecektir. Ayrıca, daha sonraki tarihlerde işlem yapılması sırasında her bir çek veya senet tutarının YTL’na dönüştürülmesi gerektiğinden her bir çek veya senet tutarı YTL’na dönüştürülerek çek ve senet portföyü toplam tutarları bulunacaktır.

2- Beyanname, Belge ve Bildirim Düzeni

2.1- 2004 yılı vergilendirme dönemine ilişkin olmakla birlikte, 01/01/2005 tarihinden sonra verilecek KDV, Muhtasar, Geçici Vergi ve Kurumlar Vergisi gibi beyannameler ile belgelerin düzenlenmesinde YTL para birimi esas alınacak ve söz konusu beyannameler ve belgeler YTL üzerinden düzenlenecektir. Beyannamelerin düzenlenmesi sırasında ilgili dönem hesaplarındaki toplam TL tutarların YTL’na dönüştürülerek kullanılması veya daha önceden muavin hesaplardaki TL tutarların YTL’na dönüştürülerek toplam tutarın bulunması halinde bu toplam YTL tutarlarının kullanılması da mümkündür.

2.2- 2004 yılı harcamalarından kaynaklanan ücretlilerde vergi indirimi uygulamasında, vergi indirimine esas alınacak belgeler 2004 yılında yapılan harcamalara ait olacağından belgelerdeki para birimi TL olacaktır. 2004 yılında yapılan harcamalar karşılığında alınan belgelerdeki tutarlar ile azami indirim tutarının belirleneceği 2004 yılı vergi matrahı TL üzerinden belirtildiğinden, 20/01/2005 tarihine kadar verilecek Vergi İndirimine Ait Bildirimler TL üzerinden doldurulacaktır. Ancak, 01/01/2005 tarihinden itibaren ücretlerin YTL olarak ifade edilmesi ve mahsubunun aynı para birimiyle ifade ifade edilen değerler oranında yapılabilecek olması nedeniyle, TL olarak hesaplanan vergi indirimi tutarı bildirimi alan kurum tarafından YTL’na çevrilerek Muhtasar Beyannamede mahsup konusu yapılacaktır.

2.3- Ödeme kaydedici cihazların (yazar kasalar) YTL’na göre işlem yapmaları hakkında 60 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Hakkında Kanunla İlgili Genel Tebliğ de ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır. Sözkonusu Tebliğe göre ödeme kaydedici cihaz üretici veya ithalatçıları, Maliye Bakanlığına müracaat ederek gerekli izni aldıktan sonra, daha önce onaylananlar da dahil olmak üzere tüm ödeme kaydedici cihazlarını YTL ve YKr’u esas alacak tarzda düzenleyeceklerdir. Bu konudaki düzenleme işlemleri, en geç 31.3.2005 tarihine kadar tamamlanmış olacaktır. 1.1.2005 tarihinden (bu tarih dahil) sonra satılacak bütün ödeme kaydedici cihazlar, YTL ve YKr esasına göre işlem yapacak özellikte olacak ve bu özelliği taşımayan cihazların satışı yapılamayacaktır. Ödeme kaydedici cihazlarla ilgili işlemler söz konusu Tebliğde belirtilen şekilde yapılacaktır.

IV- 01/01/2005 TARİHİNDEN SONRA YAPILACAK İŞLEMLER

1-Muhasebe Kayıt Düzeni

1.1- Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde yapılan açıklamalar doğrultusunda, 01/01/2005 tarihinden sonra hesaplar ve düzenlenecek mali tablolarda daha önce Türk Lirası (TL) olarak gösterilen tutarlar Yeni Türk Lirası (YTL) olarak gösterilecektir.

1.2- 5083 sayılı Kanunun Geçici 1 inci maddesinin birinci fıkrasında, tedavülde bulunan Türk Lirası banknotlar ile madeni paraların 01/01/2005-31/12/2005 tarihleri arasında yeni çıkarılacak Yeni Türk Lirası banknotlar ve madeni paralarla birlikte tedavül edeceği belirtilmiştir. Buna göre, isteyen mükellefler her iki para birimini Kasa hesabında açılacak YTL ve TL alt hesaplarında izleyebileceklerdir.

1.3- Vergi Usul Kanunundaki sürelere ilişkin hükümlere uyulması ve 2004 yılı hesaplarının kapatılmaması şartıyla, 2004 yılına ilişkin olmasına rağmen 01/01/2005 tarihinden sonra fatura alan mükellefler YTL birimi üzerinden düzenlenmiş faturayı TL birimine dönüştürecek ve hesaplara kaydedecektir. Mükellefler, YTL üzerinden düzenlenmiş faturadaki tutarları TL birimine dönüştürürürken yukarıda belirtilen dönüşüm işleminin tersini yapacak, YTL üzerinden düzenlenmiş tutarları 1 milyon lira ile çarparak TL haline dönüştürecek ve hesaplarına intikal ettirecektir. Yine aynı şekilde, 01/01/2005 tarihinden önce satılan ve faturası TL üzerinden düzenlenmiş malların bu tarihten sonra iade edilmesi halinde, faturadaki tutarlar YTL’na dönüştürülerek hesaplara alınacak ve düzenlenecek iade faturaları YTL para birimi üzerinden düzenlenerek muhasebe kaydı yapılacaktır.

1.4- 01/01/2005 tarihinden itibaren ödeme aşaması ve işlem sonuçlarında kullanılacak en küçük para birimi 1 Yeni Kuruş olacağı için hesaplanan vergiler de en az 1 YKr olacaktır. Hesaplanan verginin yarım YKr altında olması halinde bu vergi dikkate ve hesaplara alınmayacaktır. Ancak, hesaplanan vergi yarım YKr ve üzerinde ise 1 YKr’a tamamlanacaktır.

1.5- Hesaplarda iz bedeli ile takip edilen kayıtlarda en küçük para birimi olan 1 YKr kullanılacaktır. 01/01/2005 tarihinden önceki kayıtlarda ekonomik ömrü dolan amortisma tabi iktisadi kıymetlerin 1 TL olan iz bedelleri de 1 YKr’a dönüştürülecek ve hesaplara 0.01 YTL olarak kaydedilecektir.

1.6- Bilanço ve Gelir Tablolarının karşılaştırmalı olarak (önceki dönem-cari dönem) düzenlenmesindeki amaç söz konusu tabloların kıyaslanarak analizinin yapılması olduğundan önceki döneme ait olan tablolarda kullanılan para birimi ile cari döneme ait para biriminin aynı olması gerekmektedir. Bu nedenle, 2004 mali yılı işlemlerine ilişkin olarak düzenlenen ancak, 01/01/2005 tarihinden sonra verilmesi gereken Gelir ve Kurumlar Vergisi Beyannameleri ekinde yer alan karşılaştırmalı Bilanço ve Gelir Tablolarında kullanılacak para birimi YTL olacaktır.

1.7- İşletmeler, dönüşüm sonrası itibari kıymeti toplamı 1 YKr altında olan hisse senedi ve menkul kıymetlerini 1 YKr olarak izleyebileceklerdir. Bu durumun varlığı halinde bilanço dipnotlarında gerekli açıklamanın yapılacağı tabiidir.

2-Beyanname, Belge ve Bildirimler

2.1- Kanunun Geçici 1 inci maddesi birinci fıkrası hükmü gereği halen tedavülde bulunan Türk Lirası banknotlar ile madeni paralar 01/01/2005-31/12/2005 tarihleri arasında yeni çıkarılacak Yeni Türk Lirası banknotlarla ve madeni paralarla birlikte tedavül edecektir. Belirtilen dönemde TL ile YTL para birimlerinin birlikte tedavülü fatura ve diğer belgelerde yeralacak miktarların YTL olarak düzenlenmesini etkilemeyecektir. Bu nedenle tüm mal ve hizmetler için düzenlenen fatura ve diğer belgeler YTL üzerinden düzenlenecek ve aynı şekilde muhasebe kayıtları da YTL para birimi üzerinden yapılacaktır. Ancak, işletmelerin 2004 ve öncesi yıllara ilişkin olarak müşterilerine verdikleri dekont, hesap özeti gibi belgeler TL üzerinden düzenlenebilir.

2.2- Mal ve hizmet teslimlerine ilişkin olarak düzenlenecek fatura veya fatura yerine geçen belgelerde farklı ve aynı orana tabi birden fazla mal ve hizmet bedeli gösterildiğinde Katma Değer Vergisi; her bir farklı oran için ayrı ayrı olmak ve aynı orana tabi mal ve hizmetlerin matrah toplamları dikkate alınarak hesaplanacaktır.

Örnek 1.

2.3- Özel Tüketim Vergisi kapsamına giren mallar için düzenlenen fatura veya fatura yerine geçen belgelerde KDV uygulamasından farklı olarak her bir mal için ayrı ayrı ÖTV hesaplanması gerekmektedir.

2.4- 01/01/2005 tarihinden sonra bazı mal ve hizmetlerin birim fiyatları 1 YKr’un altında olabilecektir. 1 YKr’un altındaki mal ve hizmetlerin birim tutarları maliyet muhasebesi hesaplarında noktadan sonra ihtiyaç duyulan basamak kadar olabilecek şekilde kaydedilecektir. Örneğin, 01/01/2005 tarihinden önceki birim fiyatı veya tarifesi 121 TL olan bir mal 01/01/2005 tarihinden itibaren 0.0121 Ykr veya 0.000121 YTL olarak maliyet hesaplarına kaydedilecektir. Ancak, bu tür mal ve hizmetlerin en küçük fatura değeri 1 Yeni Kuruş olacak ve 1 Yeni Kuruş olarak gelir ve gider hesaplarına alınabilecektir. Alt toplam, vergi matrahı ve fatura toplamında Kanunda belirtilen tamamlama ve 1 YKr esaslarına uyulması şartıyla mal veya hizmetlerin 1 YKr altındaki birim fiyatlarının fatura detaylarında veya diğer belgelerde gösterilmesi mümkündür. Mükellefler 1 YKr’un altındaki birim fiyatlarını veya tarifelerini internet, basın ve diğer kanallarla tüketicilere duyurulabilecektir. İşletmelerin ticari mallar veya mamuller hesaplarında bulunan ve toplam tutarı 1 YKr’un altında olan mallar da 1 YKr olarak hesaplara alınacaktır. Değeri 1 YKr’un altında birden fazla mala sahip olunması halinde bu malların tümünün tek bir hesapta toplanarak kayıt yapılması mümkün olup buna ilişkin olarak bilanço dipnotlarında gerekli açıklama yapılacaktır.

V. SONUÇ (DEĞERLENDİRME VE BEKLENTİLER)

Yeni para birimimizin ismi belirlenirken; geleneksel olarak kullanılan, Cumhuriyet döneminin yegane para birimi olan ve uluslararası piyasalarda da ülkemiz ile özdeşleşmiş olan “Lira” ibaresi aynen muhafaza edilmiştir. Parasından sıfır atan diğer ülke uygulamalarında da genellikle ulusal para birimlerinin başına “yeni” ibaresinin getirildiği görülmektedir. Diğer taraftan, hiper-enflasyon nedeniyle parasından birçok kere sıfır atmak zorunda kalan ülkelerde ise, yeni para birimlerine geçilirken para birimleri arasında karışıklığa neden olmamak için farklı isimlerin kullanıldığı da görülmektedir.

Ancak, ülkemizde ekonomik istikrarın devamlılığı ile birlikte uzun dönemde paramızdan tekrar sıfır atılması gerekmeyeceğinden, para birimimizin başına geçici bir süreliğine “yeni” ibaresinin konulması uygun görülmüştür

Dünyada bugüne kadar 49 ülke parasından sıfır atmıştır. Bu ülkelerde yeni para birimine geçiş genellikle bir istikrar programıyla birlikte gündeme gelmiş ve istikrar programının enflasyon üzerindeki olumlu etkileri ortaya çıktıktan sonra operasyon gerçekleştirilmiştir. Ülkemizde, uygulanmakta olan istikrar programının enflasyon üzerindeki olumlu etkilerinin somut bir şekilde ortaya çıkması nedeniyle en uygun tarihin 2005 yılının başı olduğu düşünülmüştür. Ayrıca, paradan sıfır atma uygulamasına geçişte genelde mali yıl başları tercih edilmektedir. Bunun amacı, defter tutma zorunluluğu olan gerçek ve tüzel kişilere dönem ortasında ara hesap vaziyeti çıkarma yükü getirmemektir.

Halen kullandığımız banknot ve madeni paralar 2005 yılının sonuna kadar geçerlidir. 2005 yılında 1 yıl boyunca hem bugünkü Türk Liraları hem de Yeni Türk Liraları birlikte tedavül edecektir. Vatandaşlarımızın halen kullanılan banknot ve madeni paraları 2005 yılında diledikleri zaman ve rahatlıkla yeni paralara dönüştürebilmesi için 1 yıllık birlikte tedavül süresi öngörülmüştür. Dolayısıyla, vatandaşlarımızın bu değişim için acele etmelerine gerek yoktur. Para değişimi işlemlerin doğal akışı içinde gerçekleşecektir. Diğer birçok ülke uygulamasında olduğu gibi operasyon 2 aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada, TL ve YTL banknot ve madeni paralar 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren 1 yıl süreyle birlikte tedavül edecektir. Operasyonun 2006 yılından sonraki bir tarihte yapılacak olan ikinci aşamasında ise, “Türk Lirası” ibaresinin başına konulan “Yeni” ibaresi kaldırılarak tekrar TL’ye dönülecektir.

Paramızdan sıfır atılmasının döviz kurları veya faizler üzerinde, bekleyişleri olumlu yönde etkilemekten başka olumlu veya olumsuz bir etkisi yapması beklenmemektedir. Zira, kurların ve faizlerin genel düzeyini belirleyen temel unsurlar ekonominin temelleri ve uygulanan istikrar programıdır .

Bilindiği gibi, fiyat yuvarlamaları konusu benzer bir operasyon yaşanan Euro bölgesinde en çok tartışılan konulardan biri olmuştur. Ülkemizdeki operasyon Euro’ya geçişteki küsuratlı dönüşüm kurlarından farklı olarak sadece sıfır atmaya dayalı bir operasyondur. Dolayısıyla, fiyat yuvarlamalarının Euro bölgesine kıyasla daha az hissedileceği düşünülmektedir. Kaldı ki, resmi açıklamalara göre Euro bölgesinde 2002 yılının ilk 6 ayında gerçekleşen yuvarlama etkisi genel tüketici fiyat endeksinde binde 2 düzeyini geçmemiştir. Diğer taraftan, yüksek enflasyon nedeniyle ve madeni para kullanma alışkanlığının yitirilmesi sonucunda, yuvarlama etkisinin ülkemizde zaten var olduğu unutulmamalıdır.

01.01.2005 tarihinde YTL nin tedavüle çıkması ile bazı sorunların gündeme gelebileceği bilinmelidir. Örneğin; vadeli çeklerin düzenlenmesi konusu şimdiden tartışılan konular arasında yer almaktadır. Şöyleki; keşidecinin vadeli çek düzenlemesi yasaya aykırıdır. Çek üzerinde yazılı vadenin hukuken geçersiz sayıldığı dikkate alındığında 2004 yılında geçerli olan para birimine göre düzenlenmiş bir çekin 2005 yılının ikinci veya üçüncü ayında ibrazı halinde bu çek ödenebilir-mi ?. Zira çekin üzerinde yer alan rakamlar 2004 yılına ait olup süresi geçmiş olacaktır.

Sonuç olarak; düşük düzeyde gerçekleşse dahi fiyat yuvarlamalarının ve beraberindeki enflasyonist baskı süreklilik arz etmeyecek gibi görünmekte ve operasyonun enflasyonist etkisinden ziyade, enflasyonun tek haneli rakamlara indirilmesindeki kararlılık ön plana çıkacaktır. 01.01.2005 tarihinden itibaren bazı sıkıntılara veya kargaşaya yol açacağı tahmin edilen YTL uygulamasının beklenenin aksine ciddi derecede sıkıntılara yol açmayacağı, aksine olumlu (psikolojik güven ortamı) hava yaratacağı bilinmelidir. Yeter ki; devletin, olabilecek sıkıntıları giderici tedbirleri alıp, düzenlemeleri önceden yapmalı, konunun kamuoyunda sıkca yer alarak tartışılmasına olanak sağlamalı, bireylerin ve işletmelerin bazı tedbirler şimdiden almaları, hazırlıklı olmaları hem uygulamayı kolaylaştıracak, hem de muhtemel sorunları azaltabilecektir.