Kayıtdışı Çalışanların Tespiti Üzerine -3 (Kayden Tespit)
Halil Kağan ÖYKEN
SSK Başkanlık Sigorta Müfettişi
[email protected]
Kayıtdışı çalışanların tespiti üzerine sürdüğüm yazı dizisinin birincisinde kayıtdışı çalışmanın tesbiti yöntemleri ile ilgili genel bir bilgi verilmiş idi. Devamında ise bu yöntemlerden fiili tespit irdelenmiştir. Bu yazımızda ise işyeri kayıtlarından kayıtdışılığın ispatlanması üzerinde durulacaktır.
06.08.2003 tarihinden önceki uygulama:
Yeni düzenlemeden önce 506 sayılı yasanın 79. maddesinin 7. fıkrasında geçen “ …kayden” ibaresinin herhangi bir tanımı olmadığı gibi beraberinde açıklayıcı bir düzenlemede yok idi. Bu durumda kayıtdışı çalışan bir sigortalının tespiti için ancak ve ancak ücret bordrosundan ad ve soyadı ile beraber çalışma gün ve kazançlarının tespiti ile olanaklı idi. Bunun dışında bir tespit “kayden” kelimesinin açıklamasının ve tanımının bulunmaması nedenleriyle dar tutulmaktaydı.
Uygulamada bu tespitin hayata geçmesi çok güç olmaktaydı. Bunun başlıca nedeni ise kayıtdışı sigortalı çalıştıran bir kimsenin, bu çalışmayı ücret bordrolarına intikal ettirme olasılığının çok düşük olmasıdır. Bu durum da kayden tespitin uygulanmasında, uygulayıcıların elini kolunu bağlamaktaydı.
06.08.2003 tarihinden sonra ne olacak:
4958 sayılı Kanunun 37.maddesi ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 79.maddesi 7.fıkrası değiştirilmiş, “İşyeri kayıtlarından tespit edilecek her türlü bilgiden” ibaresi getirilerek bir önceki düzenlemeye göre çok geniş bir uygulamanın önü açılmıştır.
Düzenlemeyle senet, sözleşme, şartname, Z raporu, mahsup fişi, banka kayıtları, vekaletname, imza sirküleri, özel defterler, çalışma belgesi, ibraname ayrıca;
Vergi Usul Kanunun 227.-252. Maddelerinde, hangi belgelerin delil olarak kullanılabileceği, bu belgelerin taşıması gereken özellikler, düzenlenme kuralları ve içerdiği hususlar belirtilmiştir. Bunlar; Fatura, Sevk İrsaliyesi, Parakende Satış Vesikaları (Parekende Satış Fişleri, Makinalı Kasaların Kayıt Ruloları, Giriş Bileti, Taşıma Biletleri), Gider Pusulası, Müstahsil Makbuzu, Serbest Meslek Makbuzu, Ücret Bordrosu, Taşıma İrsaliyesi, Yolcu Listeleri,Günlük Müşteri Listeleri, Muhabere Evrakı kayden tespit yapılabilecek işyeri kayıtlarıdır, vesikadır, belgedir.
İşyeri kayıtlarından tespit edilecek “her türlü bilgi” ibaresi ile bilgi ve belgelerin kanaat oluşturmada sıralı ve sınırlı olmadığı anlaşılmaktadır.
Sigorta müfettişlerince görevleri sırasında saptanan Kurum alacağını doğuran olay ve bu olaya ilişkin işlemler yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. (4958 sayılı Kanunun 49.maddesi ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 130 uncu maddesinin birinci fıkrasından sonra gelmek üzere eklenmiştir.) Bu hükmün de beraberinde delil serbestliğini getirmekte yalnız yeminli beyan dışarıda kalmaktadır.
Şimdi geldiğimiz nokta 506 sayılı yasanın 79 ve 130. maddelerindeki söz konusu değişikliklerle kayıtdışı çalışanların tespitinde gerek “İşyeri kayıtlarından tespit edilecek her türlü bilgi” ibaresi gerekse “yemin hariç her türlü delille” ibarelerinin tespiti kolaylaştırdığıdır. Burada dikkat edilmesi gereken bilginin tespit edildiği belgelerin sağlığı ve delillerle kanaat oluşturabilmektir.
4958 sayılı Kanunun 49.maddesi ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 130 uncu maddesinin birinci fıkrasından sonra gelmek üzere eklenen konu ile ilgili bir başka yükümlülük ise: işverenler ve sigortalılar ile işle ilgili Kurum personeli, görevli sigorta müfettişleri tarafından bilgi vermek üzere çağrıldıkları zaman gelmek, gerekli olan belge ve delilleri getirip göstermek ve vermek, görevlerini yapmak için her türlü kolaylığı sağlamak ve bu yoldaki isteklerini geciktirmeksizin yerine getirmekle yükümlüğüdür.
Bu noktada bir başka durum işyeri kayıtları ile ilgili ibraz edilmeme (kısmi ibraz , ibraz etmemedir.) hali 506 sayılı yasanın 4958 sayılı yasa ile değişik 140. maddesinde düzenlenmiştir.
Defter ve belgeleri ibraz etme yükümlülüğünü Kurumca yapılan yazılı ihtara rağmen onbeş gün içinde mücbir sebep olmaksızın yerine getirmeyenlere;
1) Bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü iseler aylık asgari ücretin oniki katı tutarında,
2) Diğer defterleri tutmakla yükümlü iseler aylık asgari ücretin altı katı tutarında,
3) Defter tutmakla yükümlü değil iseler aylık asgari ücretin üç katı tutarında
idari para cezası uygulanır.
Kayıtlarda sıkça görülen hatalara ileride geniş bir yazı ile konunun önemine binaen değinilecektir.
Dizinin bir sonraki yazısında kayıtdışı çalışanların tespitinde; kamu kuruluşları tarafından düzenlenen belge veya alınan bilgilerden tesbiti yöntemi (4958 sayılı Kanunun 37.maddesi ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 79.maddesi 7.fıkrası ile eklenen) incelenecektir.
