Emrah AYGÜL
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bilindiği üzere 27.02.2003 Tarih ve 4817 Sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun 06.03.2003 Tarih ve 25040 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak, Yasanın 36. Maddesi uyarınca yayım tarihinden itibaren 6 ay sonra (06.09.2003 tarihinde) yürürlüğe girmiştir.
Yasa esas olarak aşağıdaki gerekçeler göz önüne alınarak hazırlanmıştır.
- Dağınık mevzuatı olabildiğince tek merkezde toplamak.
- Denetimini sağlamak.
- Getirilen cezai yaptırımlarla kaçak yabancı çalıştırılmasını önlemek.
- Bürokratik işlemleri azaltmak.
- Bu konuda bir veri bankası oluşturabilmek.
- Uluslararası yükümlülüklerimize de cevap verebilecek şekilde düzenlemeleri içermek.
- Ülkemizin ve işverenin gerçek ihtiyaçları çerçevesinde yabancı çalıştırılmasına imkan sağlamak.
Kanunda, yabancı kaçak işçiliğin caydırılmasına yönelik cezai yaptırımlara ilişkin düzenlemelerde, Batı Avrupa ülke uygulamaları dikkate alınmıştır. Önemine binaen yasanın cezai hükümler içeren maddesi aşağıya aynen alınmıştır.
“Madde 21- 18 inci maddeye göre bildirim yükümlülüğünü süresi içinde yerine getirmeyen bağımsız çalışan yabancı ile yabancı çalıştıran işverene her bir yabancı için ikiyüzelli milyon lira idari para cezası verilir.
Çalışma izni olmaksızın bağımlı çalışan yabancıya beşyüz milyon lira idari para cezası verilir.
Çalışma izni bulunmayan yabancıyı çalıştıran işveren veya işveren vekillerine her bir yabancı için iki milyar beşyüz milyon lira idari para cezası verilir. Bu durumda, işveren veya işveren vekili yabancının ve varsa eş ve çocuklarının konaklama giderlerini, ülkelerine dönmeleri için gerekli masrafları ve gerektiğinde sağlık harcamalarını karşılamak zorundadır.
Birinci, ikinci ve üçüncü fıkralarda sayılan fiillerin tekrarı halinde idari para cezaları bir kat artırılarak uygulanır.
Bu Kanuna göre verilmiş çalışma izni olmaksızın bağımsız çalışan yabancıya bir milyar lira idari para cezası verilir ve varsa işyeri veya işyerlerinin Bakanlık bölge müdürlerince kapatılması kararı alınarak, bu kararın uygulanması için durum ilgili valiliğe bildirilir. Tekrarı halinde, varsa işyeri veya işyerlerinin kapatılmasının yanı sıra idari para cezası bir kat artırılarak uygulanır.
Bu Kanunda öngörülen idari para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Bakanlık bölge müdürlüğünce ilgililere 7201 sayılı Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ edilir. İdari para cezaları tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde vergi daireleri veya mal müdürlüklerine ödenir. İlgililer cezaya bu süre içinde yetkili sulh ceza mahkemesi nezdinde itiraz edebilir. Başvuru, cezanın takip ve tahsilini durdurmaz .
Bu Kanuna göre idari para cezası ile cezalandırılan bağımlı veya bağımsız çalışan yabancılar ile yabancı çalıştıran işverenler İçişleri Bakanlığına bildirilir.
Bu Kanuna göre süresi içinde ödenmeyen idari para cezaları ve diğer alacakların takip ve tahsilinde 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.”
Kanuna göre Yasanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren yabancıların çalışma izinleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilecektir. Bilindiği üzere önceden yabancıların çalışma izni başvurusu Hazine Müsteşarlığı Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğüne yapılmaktaydı.
Söz konusu Kanunun uygulanması ile ilgili usul ve esasları belirleyen Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun Uygulama Yönetmeliği ve Doğrudan Yabancı Yatırımlarda Yabancı Uyruklu Personel İstihdamı Hakkında Yönetmelik 29.08.2003 tarih ve 25214 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 06.09.2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Dolayısıyla uygulama usul ve esasları hakkında ayrıntılı bilgi için bu yönetmeliklerden yararlanılabilir.
06.08.2003 tarihli, 25191 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4958 sayılı Kanun ile de 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda konuyla ilgili bazı önemli düzenlemeler yapılmış bulunmaktadır.
506 sayılı Kanunun 3 üncü maddesinin II nci fıkrasının (A) bendi 4958 sayılı Kanunun yayımlandığı 06.08.2003 tarihi itibariyle yürürlükten kaldırılmış bulunduğundan, bir işverenin emrinde çalışan yabancı uyruklu kimseler hakkında istekleri olup olmadığına bakılmaksızın 06.08.2003 tarihi itibariyle tüm sigorta kolları uygulanacaktır (Ancak Kanunun 3/1-G maddesi uyarınca Yabancı bir memlekette kurulu herhangi bir müessese tarafından ve o müessese nam ve hesabına Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı memlekette sigortalı olduğunu bildiren yabancı kimseler sigortalı sayılmamaktadır). Değişiklik öncesinde bilindiği üzere malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, bir işveren emrinde çalışan ve Türk uyruklu olmayan kimselerden Kurumdan yazılı istekte bulunanlar hakkında ve istek tarihinden sonraki ay başından başlanarak uygulanmaktaydı.
Ayrıca ülkemizde istihdam edilen yabancı uyruklu personelin İşsizlik Sigortası Kanunu karşısındaki durumu bazen uygulamada tereddüt konusu edilmektedir. Bu sebeple bu konu da aşağıda açıklanmıştır.
4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanununda mütekabiliyet esasına dayalı olarak ülkemizde çalışan yabancı işçilerin işsizlik sigortası kapsamında oldukları belirtilmiştir. Türkiye ile mütekabiliyet esasına dayalı olarak ikili sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan İngiltere, Almanya, Hollanda, Belçika, Avusturya, İsviçre, Fransa, Libya, Danimarka, İsveç, Norveç, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Azerbaycan, Makedonya ve Romanya vatandaşları, ülkemizde bir işverene hizmet akdiyle bağlı olarak çalışmaları halinde, işsizlik sigortasına tabi olacaklardır. Sözleşme yapılan bu ülkelerin güncel listesi için www.ssk.gov.tr internet adresi kullanılabilir. Belirtilen ülkelerin dışındaki ülkelerin vatandaşı olan yabancı uyruklular için işsizlik sigortası uygulanmayacaktır.