GİRİŞ
Ülkemizde çalışan yabancı uyruklu işçilerin sayısında önemli artışlar olduğu bilinmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının verilerine göre kaçak olarak çalıştırılan yabancı uyruklu işçilerin sayısı bir milyonun üstündedir.
Ülkemizin çalışma hayatında önemli yeri olan yabancı uyruklu işçilerin sosyal sigorta kanunları karşısındaki durumlarının ülkemizle, ülkeleri arasında sosyal güvenlik sözleşmesinin olup olmadığına, istihdam şekillerine ve sosyal sigorta kanunlarındaki düzenlemelere göre ayrı ayrı değerlendirmek gerekmektedir. Çünkü durumlarındaki farklılıklara göre yararlanacakları sosyal sigorta yardımları da farklı olacağı gibi, işverenlerinin yükümlülükleri de farklıdır.
Ülkemizde hiçbir yabancı uyruklunun devlet memuru olamayacağı gibi çalışma izni olmadan nam ve hesabına bağımsız işyeride açamayacağından yazının konusunu kaçak olarak, yada çalışma izni alarak çalışan yabancı uyruklu, uyruksuz ve göçmen işçiler oluşturacaktır.
506 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR KANUNUNA GÖRE
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda (1) sigortalının tanımı hizmet akti ile çalışan kimse olarak yapılmış ve bu tanımda sigortalının uyruğuna, kaçak veya izin alınarak çalıştırılmış olmasına yer verilmemiştir.
Hangi ülkenin vatandaşı olursa olsun veya vatansız olsun gerçek veya tüzel kişiye hizmet akdi ile bağlı olarak çalışan herkes sigortalı sayılmıştır.
Ayrıca hizmet akti ile çalışan kimsenin sigortalı sayılması için izin alınarak çalıştırılıyor olması da gerekmemektedir.
O halde hangi ülkenin vatandaşı olursa olsun, vatansız veya, göçmen olsun, izin alınmış ya da kaçak olsun hizmet akdi ile çalışan herkes Sosyal Sigortalar Kanununda aynen Türk vatandaşı gibi sigortalı sayılmıştır. Bu nitelikteki birini çalıştıracak işveren işe başlatmadan önce sigortalı işe giriş bildirgesini düzenleyip kuruma vermekle yükümlü kılınmıştır.
İşe giriş bildirgesini yasal süresi içinde vermediği yada hiç vermediği saptanan işveren hakkında idari para cezası uygulanmaktadır.
_______________________________________
(1) 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu Madde 2
Ancak ülkemiz ile ülkesi arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olsun ya da olmasın yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir firmanın nam ve hesabına ülkemize bir iş için gönderilen ve ülkesinde sigortalı olduğu bildirilen kimseler sigortalı sayılmadığı (2) için kuruma bildirilmeleri söz konusu değildir.
Örneğin ülkemizde yatırım yapan veya temsilcisi olan herhangi bir yabancı ülkedeki firma bulunduğu ülkede sigortalı olan işçisini kendi adına çalıştırmak üzere ülkemize göndermiş işe bunun belgelenmesi koşulu ile o kimse sigortalı sayılmayacaktır.
Ülkemiz ile ülkesi arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelerden gönderilen bu nitelikteki kimseler için düzenlenecek belgelerin örnekleri sözleşmelerde belirtilmiştir.
Örneğin Almanya’dan ülkemize bu nitelikte istihdam edilmek üzere gönderilen işçi için Alman mercilerinin düzenleyeceği belgeler TA-1 ve TA-11, ülkemizden F.Almanya’ya firması adına geçici olarak gönderilen işçi için düzenlenecek belgeler ise AT-1 ve AT -11’ dir.
Ülkemiz ile arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerdeki firmalar adına gönderilen işçiler için ise bu belgeleri ilgili ülkenin yetkili sigorta makamlarından alınarak konsolosluklarımıza onaylatılacaktır.
Sosyal Sigortalar Kanununa göre ülkemizde çalışan yabancı uyruklu işçilerin tümü zorunlu olarak kısa vadeli sigorta kollarına tabidir. Sadece ülkemiz ile ülkesi arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olanlar zorunlu olarak tüm sigorta kollarına tabidirler.
Buna göre ülkemizde yabancı uyruklu işçi çalıştıran işveren, çalıştırdığı işçinin ülkesi ile ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesi var ise tüm sigorta kollarına tabi olarak primlerini kesip kuruma ödeyip beyan edecek ve dönem bordrosunu verecektir.
Çalıştırılan yabancı işçi vatansız, göçmen ya da ülkesi ile ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkenin vatandaşı ise bunlar sadece zorunlu olarak kısa vadeli sigorta kollarına tabi tutulacaklardır. İşkazaları ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası primleri kesilerek aylık prim bildirgeleri ile kuruma beyan edilip bu kollara ilişkin primleri ödenecektir.
Bu nitelikteki sigortalılar ancak Sosyal Sigortalar Kurumuna yazılı olarak başvurup, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına da tabi tutulmalarını isteyebilirler. Bu takdirde yazılı talep tarihini takip eden aybaşından itibaren uzun vadeli sigorta kollarına tabi tutulurlar. İşverenler taleplerini yerine getirmekle yükümlüdür. İsteklerini reddetmeleri olanaksızdır. Diğer sigortalılar gibi tüm sigorta kollarına tabi tutarak primleri ödeyip, dönem bordrolarını vermek zorundadır.
_________________
(2) 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun 3.Maddesi (G) Fıkrası
İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNUNA GÖRE
İşsizlik sigortası kapsamına girecek sigortalıların tanımı 4447 sayılı Kanunla, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa atıfta bulunularak yapılmış ise de işsizlik sigortası uygulamasında yabancı uyruklu işçiler için farklı düzenleme getirilmiştir. Sosyal Sigortalar Kanununa göre sigortalı sayılan göçmen, uyruklu veya uyruksuz yabancı işçilerin tümü işsizlik sigortası kapsamında sayılmamıştır. İşsizlik sigortası kapsamına girecek yabancı sigortalı işçiler için mütekabiliyet (3) esası getirilmiştir. Bir başka söyleyişle karşılılık ilkesi benimsenmiştir.
Buna göre işsizlik sigortası kapsamına; ülkesi ile ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ve ülkesindeki TC. vatandaşı işçilere işsizlik sigortası uygulayan ülkelerin vatandaşları olana sigortalı işçiler girecektir.(4) Sosyal Sigortalar Kanununa göre zorunlu sigortalı olan yabancı uyruklu işçilerin tümü işsizlik sigortası kapsamında değildir. Sadece ülkemiz ile ülkesi arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkenin vatandaşları kaçak olarak çalıştırılıyor olsalar bile sosyal sigorta ve işsizlik sigortası kapsamındadır.
Bu nitelikteki yabancı uyruklu işçiler işe giriş bildirgesi ile Sosyal Sigortalar Kurumuna bildirildiklerinde işsizlik sigortası içinde bildirilmiş sayıldığından ayrıca başka bir belge ile kuruma bildirilmelerine gerek bulunmamaktadır.
Diğer sigortalılarla birlikte sosyal ve işsizlik sigortaları primlerinin aylık bildirgelerle kuruma beyan edilip ödenmesi ve aynı dönem bordroları içinde hizmetlerinin bildirilmesi gerekmektedir.
Ülkemizi le ülkesi arasında sosyal güvenlik sözleşmesi olsa bile 2547 sayılı Yüksek Öğrenim Kanununa tabi olanlar işsizlik sigortası dışında bırakıldığından bu kanunun 3 ncü maddesine göre çalıştırılan yabancı uyruklu öğrenim elemanları da işsizlik sigortası kapsamı dışındadır. (5) Keza ülkemiz ile ülkesi arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerin vatandaşları, göçmenler ve vatansızlar işsizlik sigortası kapsamına alınmamışlardır. Yazılı istekte bulunsalar dahi bu nitelikteki işçilerin işsizlik sigortası kapsamına alınmalarına yasal olanak yoktur.
Celal TOZAN
S.S.K. Tahsis Daire Başkanı
_________________________
(3) 4447 Sayılı Kanunun 46.Maddesi
(4) Ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi imzalayan ülkeler: F. Almanya,Avusturya,
Belçika,Fransa, İsviçre,İngiltere,İsveç, Libya, Hollanda,Norveç,Danimarka, Kuzey
Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Makedonya
(5) 4571 sayılı Kanunun 3’üncü Maddesi