16 Aralık 1993 Tarihli Resmi Gazete
Sayı: 21790
Maliye Bakanlığından:
Bilindiği üzere, 1 sıra numaralı Muhasebe sistemi Uygulama Genel Tebliği ile bu Tebliğ ekinde yer alan Muhasebe Usul ve Esasları, 01.01.1994 tarihinden itibaren zorunlu olarak uygulanmak üzere, 26.12.1992 tarih ve mükerrer 21447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.Bu Tebliğ, 1 sıra numaralı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde yer alan düzenlemelere açıklık getirmek, Tebliğin uygulanmasında ortaya çıkan ve Bakanlığımıza intikal, eden problemleri çözüme kavuşturmak amacıyla yayımlanmaktadır.
A – HESAP PLANINDA BOŞ BIRAKILAN HESAP GRUPLARI VE DEFTERİKEBİR HESAPLARININ KULLANIMI
1. Hesap Planında belirtilen hesap grubu ve defteri kebir (büyük defter) hesaplarının isim, kod numaraları ve sıralamaları değiştirilemez. Hesap Planında boş olarak görülen 2’li kod hesap grupları, ekonomik gelişmeler ve ihtiyaçlar paralelinde Bakanlığımızca kullandırılacaktır.
2. Hesap Planında boş olarak görülen 3’lü kod defteri kebir (büyük defter) hesapları, ise, ana hesap grubu ile grup hesaplarının işleyiş ve mantığına uygun olmak, niteliği ve kapsamı itibariyle Hesap Planında belirlenmiş benzeri bir hesap bulunmamak, kullanıldığı takdirde ana hesap grubu ve hesap gruplarının bütünlük ve tutarlılığını bozmamak şartıyla serbestçe kullanılabilir.
3. Boş olan 8 Ana Hesap Grubu, Tebliğdeki muhasebe ilkelerine ve eş zamanlı maliyet tesbit etme yöntemine aykırı olmamak şartıyla yönetim muhasebesi amaçları için kullanılabilir. Bu grupta açılacak hesaplar, dönem sonlarında ilgili hesaplarla karşılaştırılarak kapatılır ve mali tablolara intikal ettirilmez.
B – HESAP PLANINDA YENİ OLUŞTURULAN HESAP GRUPLARI İLE DEFTERİKEBİR HESAPLARI
Bakanlığımıza intikal eden ihtiyaçlar gözönünde bulundurularak aşağıda belirtilen yeni hesaplar açılmıştır.
1. “127- DİĞER TİCARİ ALACAKLAR
İşletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve yukarıdaki hesapların kapsamına girmeyen tahsili gecikmiş alacaklar (henüz şüpheli alacak niteliğini kazanmayanlar) ve diğer çeşitli senetsiz ticari alacaklar bu hesapta izlenir.
İşleyişi :
Yukarıda belirtilen alacaklar bu hesaba borç; tahsil veya mahsup işlemi yapıldığında ilgili hesaplara karşılık, bu hesaba alacak kaydedilir.”
2. “17- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ
Bu grup, yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri yapan işletmelerin, bu işleri dolayısıyla yaptıkları harcamaların izlendiği hesapları kapsar.”
3. “170-178 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ
İşletmenin üstlendiği yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin maliyetlerinin oluşturulduğu hesaplardır. Bu hesaplar projeler bazında izlenir.
İşleyişi :
İşletmenin üstlendiği inşaat ve onarım işleri ile ilgili giderleri, “741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı” ve faaliyet giderleri ile finansman giderlerinden bu inşaat ve onarıma düşen ortak gider payları ise “751, 761, 771 ve 781” kod numaralı yansıtma hesaplarının alacağı karşılığında bu hesaplara borç kaydedilir.
Bu hesaplarda olunan maliyet, geçici kabul yapıldığında “622- Satılan Hizmet Maliyeti” hesabına devredilir.
İnşaat ve onarım işinin proje bazındaki sayısı, her bir inşaatın 170-178 hesap aralığında açılacak hesaplar üzerinde defteri kebir düzeyinde izlenmesine imkan vermeyecek kadar fazla ise; diğer proje yardımcı defter düzeyinde izlenebilir. Bu durumda, her bir proje için tutulacak yardımcı defterler, defteri kebir hükmündedir.”
4. “179- TAŞERONLARA VERİLEN AVANSLAR
Bu hesap, yıllara yaygın inşaat ve onarım faaliyetinde bulunan işletmeler tarafından, taahhüt konusu inşaat ve onarım işinin bir kısmının ya da tamamının taşeronlara yaptırılması durumunda, taşeronlara verilen avansların proje bazında izlenmesi için kullanılır.”
5. “190- DEVREDEN KATMA DEĞER VERGİSİ
Bir dönemde indirilemeyen ve izleyen vergisinin kaydedildiği ve izlendiği hesaptır.
İşleyişi :
“191- İNDİRİLECEK KDV” hesabının “39l- HESAPLANAN KDV” hesabı ile karşılaştırılmasından sonraki bakiyesi dönem sonlarında sözkonusu hesaba karşılık bu hesaba borç, izleyen dönem veya dönemlerde yapılacak indirimler alacak kaydedilir. “291- GELECEK YILLARDA İNDİRİLECEK KDV” hesabından, “l91- İNDİRİLECEK KDV” hesabına aktarılan tutarlar indirilme dönemlerinden önce bu hesaba intikal ettirilmez.”
6. “195- İŞ AVANSLARI
İşletme adına mal ve hizmet satın alacak, işletme adına bir kısım gider ve ödemeleri yapacak personel ve personel dışındaki kişilere verilen iş avanslarının izlendiği hesaptır.
İşleyişi :
Avans verildiğinde bu hesaba borç; avans alanın ibraz ettiği harcama veya ödeme belgelerine dayanılarak ilgili hesapların borcu karşılığında, bu hesaba alacak kaydedilir.”
7. “295. PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR
İzleyen yıldan sonraki yıllarda indirim konusu yapılabilecek olan peşin ödenen vergi ve fonların izlendiği hesaptır.
İşleyişi :
Gelecek dönemden daha sonraki yıllarda indirim konusu yapılabilecek nitelikteki vergi ve fonlar ödendiğinde bu hesaba borç yazılır. İndirilebilme süresi bir yılın altına inen vergi ve fonlar bu hesabın alacağına karşılık, “193. Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar” hesabına aktarılır.”
8. “35. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ
Bu grup, yıllara yaygın taahhüt işleri yapan işletmelerin üstlendikleri işlerden, gerçekleştirdikleri kısım karşılığında aldıkları hakedişlerin izlendiği hesapları kapsar.”
9. “350-358 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞ BEDELLERİ
İşletmenin üstlendiği yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinden, tamamladıkları kısımlar için düzenlenen hakediş bedellerinin izlendiği hesaplardır. Bu hesaplar “170-178” hesaplara paralel olarak düzenlenir.
İşleyişi :
Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri ile ilgili olarak düzenlenen ve işveren tarafından onaylanan hakediş bedelleri bu hesaplara alacak olarak yazılır. İşin geçici kabulü yapıldığında, bu hesaplardaki hakediş bedelleri, ilgili satış hesaplarının alacağı karşılığında bu hesaplara borç kaydedilir.”
10. “393- MERKEZ VE ŞUBELER CARİ HESABI
Merkezin şubelerle, şubelerin merkezle veya kendi aralarındaki borç ve alacak ilişkilerinin izlendiği borçlu ve alacaklı olarak çalışan hesaptır. Bu hesap dönem içinde kullanılır, füzyon da kapatılır.
İşleyişi :
Merkezin şubelerden, şubelerin diğer şubelerden veya merkezden olan alacakları bu hesaba borç, borçları da alacak kaydedilir.
11. “645. MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI
Menkul kıymet satış kârlarının izlendiği hesaptır.
İşleyişi :
Menkul kıymetler satıldığında, satış değeri ile maliyet değeri arasındaki olumlu fark bu hesaba alacak yazılır.”
12. “646. KAMBİYO KÂRLARI
Kambiyo kârlarının izlendiği hesaptır. (İhracatla ilgili dönem içinde ortaya çıkan kur farkları bu hesaba değil, “601- YURT DIŞI SATIŞLAR” hesabına aktarılır.)
İşleyişi :
Kambiyo işlemlerinden doğan kârlar bu hesaba alacak yazılır.”
13. “647- REESKONT FAİZ GELİRLERİ
Reeskont faiz gelirlerinin izlendiği hesaptır.
İşleyişi :
İşletmenin senetli borçlarının dönem sonu itibariyle yapılan reeskont işlem faiz geliri ile; alacak senetleri reeskontunun, izleyen dönem başında iptalinden ortaya çıkan faiz gelirleri bu hesaba alacak yazılır.”
14. “655. MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI (-)
Menkul kıymet satış zararlarının izlendiği hesaptır.
İşleyişi :
Menkul kıymetler satıldığında, satış değeri ile maliyet değeri arasındaki olumsuz fark bu hesaba borç yazılır.”
15. “656. KAMBİYO ZARARLARI (-)
Kambiyo zararlarının izlendiği hesaptır. (Borçlanma ile ilgili kur farkları bu hesaba alınmaz, finansman gideri olarak muhasebeleştirilir.)
İşleyişi :
Kambiyo işlemlerinden doğan zararlar bu hesaba borç yazılır.”
Yukarıda açıklanan yeni hesaplar mali tablolarda, ilgili hesap grubu ve kalemlerinde Tek Düzen Muhasebe İlkelerine göre aynen yer alacaktır.
C – 1 SIRA NUMARALI MUHASEBE SİSTEMİ UYGULAMA GENEL TEBLİĞİNE İLİŞKİN DÜZELTMELER
1 sıra numaralı Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde aşağıdaki düzeltmeler yapılmıştır.
1. “e- SATIŞLARIN MALİYET TABLOSU” başlıklı bölümün “E. Mamül Stoklarında Değişim” paragrafı aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Direkt ilk madde ve malzeme, direkt işçilik, genel üretim giderleri ve yarı mamul kullanım tutarlarının toplamı üretim maliyetini verir. Dönem başı mamul stoku ile dönem sonu mamul stoku ve mamullerinin bir bölümünü iç tüketimde kullanan işletmelerde, sözkonusu tüketim miktarının toplamı arasındaki fark “Mamul Stoklarında Değişim” tutarını oluşturur. Bu tutarın üretim maliyetine eklenmesi veya çıkarılması ile satılan mamul maliyetine ulaşılır.”
2. “f- GELİR TABLOSU DİPNOTLARI:” bölümünün 9 numaralı dipnotu aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir.
“Maliyet hesaplama sistemleri (safha veya sipariş) ve stok değerleme yöntemleri (ağırlıklı ortalama maliyet, ilk giren ilk çıkar, hareketli ortalama maliyet vs.. gibi)”
3.”e- ÖZKAYNAKLAR DEĞİŞİM TABLOSU KALEMLERİNE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR” bölümünün, “İİ – Kâr Dağıtımı” açıklamasının 2 ve 3’üncü paragrafları aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir.
“Bunun dağılımı şöyle olmuştur.
| – Yasal yedeklere aktarılan | 2412 |
| – Olağanüstü yedeklere aktarılan | 6524 |
| 8936 | |
| Dağıtılan temettü | 9379 |
| 18315 |
Yedeklere devredilen tutarlar, yedek akçeleri artırdığından bu sütunlarda artı olarak gösterilmiştir. Kâr dağıtımı tutarı ise dönem net kârı (zararı) sütununda parantez içinde (9379 TL. temettü olarak dağıtılan, 8936 TL. yedeklere aktarılan) gösterilmiştir.”
4. “EK TABLO 6” da yer alan “A FON KAYNAKLARI” bölümündeki “5” nolu kalem “6” nolu kalemle yer değiştirecektir.
5. “A – TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ” başlığı altına aşağıdaki cümle eklenmiştir :
“Tekdüzen hesap çerçevesindeki hesap sınıfları; bilanço ve gelir tablosundaki gruplama ve sıralama paralelinde aşağıdaki gibi düzenlenir.”
6. “A – TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ” başlığı altındaki “HESAP SINIFLARI” bölümünün 3 ve 4 numaralı kalemlerindeki “Yabancı Varlıklar” ibaresi “Yabancı Kaynaklar” olarak düzeltilmiştir.
7. “23- DİĞER ALACAKLAR” hesap grubuna dahil defteri kebir hesaplarının kodları aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
230 ______________
231 ORTAKLARDAN ALACAKLAR
232 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
233 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
234 ______________
235 PERSONELDEN ALACAKLAR
236 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
237 DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)
238 ______________
239 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
8. “339- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR” hesabı, “336- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR” olarak düzeltilmiştir.
9. “398- SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI” hesabı, “397- SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI” olarak düzeltilmiştir.
10. “439- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR” hesabı, “436- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR” olarak düzeltilmiştir.
11. “492- GELECEK YILLARA ERTELENEN VEYA TERKİN EDİLEN KATMA DEĞER VERGİSİ” hesabının ismi “GELECEK YILLARA ERTELENEN VEYA TERKİN EDİLECEK KATMA DEĞER VERGİSİ” olarak düzeltilmiştir.
12. “652- REESKONT FAİZ GİDERLERİ (-)” hesabı, “657- REESKONT FAİZ GİDERLERİ (-)” olarak düzeltilmiştir.
13. “191- İNDİRİLECEK KDV” hesabının işleyişine ilişkin açıklama aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Mal ve hizmet alımlarından doğan indirilecek katma değer vergisi bu hesaba borç, mevzuat gereği yapılan indirimler ve hesaba yapı1an düzeltmeler ile indirilemeyen ve “190- DEVREDEN KDV” hesabına aktarılan borç bakiyesi bu hesaba alacak .yazılır.”
l4. “193- PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR” hesabına ilişkin açıklama aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir :
“Mevzuat gereğince peşin ödenen ve bir yıl içinde indirim konusu yapılabilecek gelir, kurumlar ve diğer vergiler ile fonların kayıt ve takip edildiği hesaptır.”
İşleyişi :
Peşin ödenen ve bir yıl içinde indirim konusu yapılabilecek gelir, kurumlar ve diğer vergiler ile fonlar, bu hesaba borç yazılır. Dönem sonunda tahakkuk edecek gelir veya kurumlar vergisi ile fon karşılıklarından yapılacak olan indirimi teminen “37- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI” grubunda bulunan “371- DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ” hesabının borcuna aktarılır. Ancak aktarılacak tutar “370- DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI” hesabının tutarından fazla olamaz. Aktarılamayan tutar, dönem sonunda bu hesabın bakiyesi olarak kalır.”
15. “196- PERSONEL AVANSLARI” hesabının altındaki açıklamanın birinci paragrafı aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Personel ve işçilere maaş, ücret ve yolluklarına mahsuben önceden ödenen avansların izlendiği hesaptır.”
16. “231- ORTAKLARDAN ALACAKLAR” hesabına ilişkin açıklama aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısı ile (ödünç verme ve benzeri nedenlerle ortaya çıkan) ortaklardan (ferdi işletmelerde işletme sahibinden) alacaklı bulunduğu tutarların izlendiği hesaptır.”
17. “331- ORTAKLARA BORÇLAR” hesabına ilişkin açıklamanın birinci paragrafı aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“İşletmenin, esas faaliyet konusu dışındaki işlemleri dolayısıyla işletmelerde işletme sahibine) borçlu bulunduğu tutarların izlendiği hesaptır.”
18. “373- MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI” hesabının açıklaması aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Aylık maliyetlerin belirlenmesinde, gelecek aylarda kesin tahakkuku yapılacak giderlerle aylık maliyetlere pay verilmesinde, tamir-bakım, ikramiyeler, finansman giderleri vb. giderlere ilişkin tahmini gider karşılıklarının izlendiği hesaptır.”
19. “391- HESAPLANAN KDV” hesabına ilişkin açıklamanın “işleyişi:” başlığı altındaki ikinci paragrafı aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir.
“Hesaplanan katma değer vergisi bu hesaba alacak kaydedilir. Düzeltmeler bu hesaba borç kaydedilir. Vergilendirme dönemi itibariyle bu hesabın bakiyesi, “191- İNDİRİLECEK KDV” ve/veya “190- DEVREDEN KDV” hesapları ile karşılaştırılır. Yapılan karşılaştırmada bu hesabın bakiyesi “191- İNDİRİLECEK KDV” ve/veya “190- DEVREDEN KDV” hesaplarının bakiyesinden fazla olduğu takdirde vadesinde ödenmek üzere “360- ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR” hesabına aktarılarak kapatılır.”
20. “60- BRÜT SATIŞLAR” hesabına ilişkin açıklamalara aşağıdaki paragraf eklenmiştir:
“Holding ana şirketinin, kendine bağlı yurtiçi ve yurtdışı ortaklıklarından elde ettiği gelirler ana şirketin esas faaliyet gelirini oluşturduğundan bu bölümdeki hesaplarda izlenir.”
21. “649- FAALİYETLE İLGİLİ DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR” hesabının ismi “DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR” olarak değiştirilmiş ve hesaba ait açıklama aşağıdaki gibi düzeltilmiştir:
“Yukarıdaki hesaplar kapsamına girmeyen diğer olağan faaliyetlerden sağlanan gelir ve kârların izlendiği hesaptır.”
22. “657- REESKONT FAİZ GİDERLERİ (-)” hesabının açıklaması aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“İşletmenin senetli alacaklarının dönem sonu itibariyle yapılan reeskont faiz giderleri ile borç senetleri reeskontunun, izleyen dönem başında iptalinden ortaya çıkan faiz giderlerinin izlendiği hesaptır.”
23. “659- DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)” hesabına ait açıklama aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Yukarıdaki hesaplar kapsamına girmeyen diğer olağan faaliyetlerle ilgili gider ve zararların izlendiği hesaptır.”
24. “7/A SEÇENEĞİNDE MALİYET HESAPLARI” bölümüne ilişkin açıklamanın birinci cümlesi aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Tebliğin IV – DÜZENLEMENİN KAPSAMI bölümüne göre; ek mali tabloları düzenlemek durumunda olan üretim ve hizmet işletmeleri için zorunlu olan 7/A seçeneğinde; giderler, esas defterlerde fonksiyon esasına göre belirlenmiştir.”
25. “76- PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ” grubuna ilişkin açıklama aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Bu grup, pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetleri ile ilgili gider, yansıtma ve fark hesaplarından oluşur.”
26. “770- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ” hesabına ait açıklamanın son cümlesi “Dönem sonlarında bu hesap, 771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı ile karşılaştırılarak kapatılır” şeklinde düzeltilmiştir.
27. “7/B SEÇENEĞİNDE MALİYET HESAPLARI” bölümüne ait açıklamanın birinci paragrafı aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“Ek mali tablo düzenlemek zorunda olmayan ticaret işletmeleri, küçük hizmet işletmeleri ve küçük üretim işletmelerinden isteyenler, giderlerin izlenmesinde bu seçeneği uygular.”
28. 7/B seçeneğindeki “79. GİDER ÇEŞİTLERİ” grubunda yer alan iki hesabın ismi aşağıdaki şekilde düzeltilmiştir:
“791- İşçi Ücret ve Giderleri”
“792- Memur Ücret ve Giderleri”
29. “7/B seçeneğindeki “Hesapların İşleyişi” bölümünün son paragrafının “798 ve 799 nolu hesaplar dönem sonlarında karşılaştırılarak kapatılır şeklindeki son cümlesi “798 ile 790-797 numaralı hesaplar dönem sonlarında karşılaştırılarak kapatılır” olarak düzeltilmiştir.”
Bu Tebliğ ile yapılan tüm değişiklik ve düzeltmeler, aynı paralelde mali tablolara yansıtılır.
D – KALDIRILAN HÜKÜMLER
Yapılacak yeni bir düzenlemeye kadar, bilgisayar muhasebe programları ve hesap planları ile bunlarda yapılacak değişikliklerin Bakanlığımıza gönderilmesi zorunluluğu uygulamadan kaldırılmıştır.
Tebliğ olunur.